Авто тээврийн тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулж, Засгийн газрын шургуулсан хоёр ч заалтыг УИХ нь батлахаар чичирч байна. Л.Оюун-Эрдэнийн давчдан зүтгүүлж буй энэ хоёр заалтыг баталчихвал Хятадын компаниуд нүүрс тээвэрт хүч түрж, Монголын аж ахуйн нэгжүүд шахагдан, Монгол Улс тээвэргүй болох эмгэнэлд хүрнэ.

Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Х.Нямбаатар энэ сарын 4-нд зургаан хуулийн төслийг УИХ-ын дарга Г.Занданшатарт өргөн барьсан. Эрээнээс гахай үүрч буй наймаачин аятай ганц өдрийн дотор Спикерийн гарт атгуулсан хар уут дүүрэн цаасан дунд Авто тээврийн тухай хуульд нэмэлт оруулах хуулийн төсөл багтчихсан байгаа.

Уул уурхайн чиглэлээр улс хооронд тээвэрлэлтийн зөвшөөрөл олгох төрийн үйл ажиллагааг ил тод, нээлттэй болгох, цар тахал, цаг үеийн нөхцөл байдлаас үүдэлтэй хүндрэл чирэгдлийг багасгах, бизнесийн шударга өрсөлдөөний зарчмыг хангах эерэг үр дагаврыг бий болгох зорилгоор уг хуулийн төслийг боловсруулсан хэмээн Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Х.Нямбаатар тайлбарлаж байв.

Гэвч үнэн хэрэгтээ Монголын Засгийн газар Хятадуудад найр тавьж, байдгаа барьж гүйх бэлтгэлээ базаачихсан байгаа нь энэ аж. Хятадын тээвэрт, Хятадын аж ахуйн нэгжүүдэд давуу эрх олгосон энэхүү нэмэлт өөрчлөлтийг батлуулчихаад хил гаалиа нээлгэх талаар яриарай гэсэн шахалтад Л.Оюун-Эрдэнийг орчихсон байгаа гэх мэдээллийг эх сурвалжаас өгч байна.

Олны анхаарлын төвд төдийлөн өртөөгүй, зориуд нууж хаасаар батлуулах нь уу гэмээр уг хуулийн төсөлд нэмж оруулахаар тусгасан хоёр заалт бий. Монголын тээврийг бүрмөсөн устгаж, үгүй хийх үүд хаалгыг нээж буй 8.5, 8.6 гэх хоёр заалтыг өнөөдөр парламентаар хэлэлцэнэ.

Нэмэлтээр оруулж буй 8.5-д нь “Улс хоорондын уул уурхайн ба байнгын ачаа тээвэрлэлт гүйцэтгэх тээврийн хэрэгсэлд зорчих зөвшөөрөл олгох, хяналт тавих журмыг олон улсын тээврийн харилцааны гэрээг үндэслэн Засгийн газар батална” гэсэн байгаа. Өөрөөр хэлбэл, С төрлийн зорчих зөвшөөрлийг олгохтой холбоотой захиргааны хэм хэмжээний акт батлах эрхийг Засгийн газарт олгоно гэсэн үг.

Монгол Улс болон БНХАУ-ын Засгийн газар хоорондын Авто тээврийн хэлэлцээрийг 2011 онд байгуулсан бөгөөд хэлэлцээрийн 3.1-д “…хэлэлцэн тохирогч нэг талын машин хэлэлцэн тохирогч нөгөө талын нутаг дэвсгэрт нэвтрэхдээ хэлэлцэн тохирогч нөгөө талын эрх бүхий байгууллагаас олгох зорчих зөвшөөрөл, онцгой зөвшөөрөл авч нэвтэрнэ” гэж заасан.

Энэхүү хэлэлцээрийн хүрээнд БНХАУ-ын нутаг дэвсгэрт нэвтрэх зөвшөөрлийн бичгийг Монгол Улсын дугаартай тээврийн хэрэгсэл тус бүрд “Авто тээврийн үндэсний төв” ТӨҮГ-аас олгодог. Улмаар хэлэлцээрийг хэрэгжүүлэх яам хоорондын протоколын 2.2-т “С төрлийн зорчих зөвшөөрлийг байнгын ачаа тээвэр хийх тээврийн хэрэгсэлд олгосон өдрөөс эхлэн 90 хоногийн дотор олон удаа хил нэвтрэхэд хүчинтэй байна” гэж заасан байгаа. Ингэхдээ энэ төрлийн зорчих зөвшөөрлийн бичгийг уул уурхайн экспортын тээвэр гүйцэтгэж байгаа тээврийн хэрэгслүүдэд олгосоор ирж.

Харамсалтай нь, Л.Оюун-Эрдэнийг Засгийн газрын тэргүүнээр томилогдсоноос хойш урд хөрш монголчуудад нааштай хандсан тохиолдол бараг үгүй гэчихэд хилсдэхгүй. Эрээний хилээ хааж, Монгол Улс бараа, бүтээгдэхүүний хомсдолд орон, түүнийг дагасан үнийн хөөрөгдөлд үсээ зулгааж суугаа. Энэ байдал засагдах байтугай улам бүр хүндэрсээр байгаа нь үнэн.

Харин сүүлийн үед Л.Оюун-Эрдэнийг Хятадын талаас хөрөнгө оруулалт нэрээр мөнгө оруулаад ирчих шиг боллоо гэх хардлага хүчтэй явж байгаа бөгөөд үүнийг нь батлах мэт түүний тэргүүлсэн Засгийн газар гэнэтхэн л Авто тээврийн тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулмаар байна хэмээгээд Монголын аж ахуйн нэгж, тээврүүдээ үгүй хийж мэдэх эрсдэлтэй хоёр заалтыг зүтгүүлж эхэлсэн. Огцом оруулж ирсэн хуулийн төслөө 20 хүрэхгүй хоногийн хугацаанд шийдвэрлүүлэхээр улайрч байгаа нь дэндүү сэжигтэй.

Нэмэлтээр зүтгүүлж буй 8.6-д нь “Энэ хуулийн 8.5-д заасан зөвшөөрлийг уул уурхайн болон санхүү, төсвийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагаас нэгдсэн байдлаар уурхай бүрээр гаргасан экспортын бүтээгдэхүүний эзлэх хувь хэмжээнд нийцүүлэн олгоно” гэсэн байгаа.

Цар тахлын нөхцөл байдлын улмаас БНХАУ-ын Өвөр Монголын Өөртөө Засах Орны Зам, харилцаа тээврийн танхимаас авто замын боомтуудаас Ганц модны боомтын хүчин чадлыг тооцож, Монголын талыг Гашуунсухайт-Ганцмодны боомтын чиглэлд улиралд 6000-аас илүүгүй тээврийн хэрэгсэлд хил нэвтрэх С төрлийн зорчих зөвшөөрөл олгож байхыг шаардсаар ирсэн.

Үүнийг хууль санаачлагчийн зүгээс гоё тайлбартайгаар ашиглан “Бусад боомтод тоо заагаагүй учир тээвэрлэлт гүйцэтгэх шаардлага хангасан тээвэрлэгч бүрт зөвшөөрөл олгон ажиллаж байгаа. Хуульд оруулсан нэмэлт өөрчлөлтийг батлаад өгчихвөл С зөвшөөрөлтэй холбоотой авлига, албан тушаалын наймаа үгүй болно” хэмээн парламентын гишүүдийн тархийг “угааж” байгаа юм. Энэ уран үг, утга нуусан нэмэлт заалтын цаана үндэсний тээврээ шахан устгах маш гашуун хор уршигтай үр дагавар хүлээж буйг УИХ-ын гишүүд анзаарч, тооцоолоогүй яваа нь бүр ч аймшигтай.

2015.04.08-ны өдрийн Эдийн засгийн байнгын хорооноос гаргасан тогтоолын 1.3-т “Монгол Улсаас экспортлох нүүрс, уул уурхайн бусад бүтээгдэхүүний тээвэрлэлтийн 50-аас доошгүй хувийг үндэсний тээврийн компани, консерциумаар гүйцэтгүүлэх тухай тусгасан.

Харин Л.Оюун-Эрдэнийн Засгийн газраас зүтгүүлж буй хуулийн нэмэлт өөрчлөлт батлагдчихвал худалдан авагч талын саналыг харгалзах шаардлага шууд үүсч байгаа юм. Ийм зохицуулалтыг нь нэмэлтээр тусгачихсан чичирч байна.

Монголын нүүрсний гол худалдан авагч нь БНХАУ. Ямартаа л тэнд жиндэхгүй бол энд даарахгүй гэлцдэг болохов. Тэр утгаараа урд хөршийн саналыг харгалзах шаардлага үүссээр ирсэн ч өнөөдрийн Засгийн газар, эрх баригчид шиг ингэтлээ далийрч байсангүй. Өдгөө нүүрс тээврийн компаниудын олонх нь Хятадын хөрөнгө оруулалттай байгаа нь үнэн.

2022 оны II улирлын байдлаар Тавантолгойн уурхайгаас Гашуунсухайт хүртэл 300 гаруй аж ахуйн нэгж байгууллагын 12000 гаруй задгай тэвш тээврийн хэрэгсэл, 8000 гаруй чингэлэг тээврийн хэрэгсэл нүүрс тээвэрлэж байгаагийн 10 хүрэхгүй хувийг үндэсний хөрөнгө оруулалттай аж ахуйн нэгж байгууллага бүрдүүлж байгаа нь гашуудан уйлах ч багадах эмгэнэл.

Нүүрс тээврийн 60 гаруй хувь нь Гашуунсухайтаар дамждаг. Тавантолгойгоос Гашуунсухайт хүртэлх 250 км зайд 7000 тээврийн хэрэгсэл нүүрс зөөвөрлөхөд хангалттай байхад харалган төрийн бодлогогүй шийдвэр, хяналт шалгалт сулаас үүдэн хүссэн бүхэн, тэр дундаа Хятадын хөрөнгө оруулалттай компани бүхэн тээврийн хэрэгсэл худалдан авч, нүүрс тээвэр хийсээр өдгөө 240 аж ахуйн нэгжийн 20000 шахам тээврийн хэрэгсэл С зөвшөөрөлтэйгөөр үйл ажиллагаа явуулж байна.

Гэтэл энэ эмгэнэл нь багадаад Хууль зүй, дотоод хэргийн сайдтан 2022.04.07-ны өдөр улс хоорондын байнгын ачаа тээвэрлэх “С” төрлийн зорчих зөвшөөрлийн бичгийн олголтыг нүүрс худалдан авагч талын саналын дагуу олгоно гэж мэдэгдэв. Хятадын тал хэзээ ч Монголын аж ахуйн нэгж байгууллагуудыг дэмжиж санал ирүүлэхгүй нь ойлгомжтой тул түүний эл мэдэгдлийг үндэсний тээвэр, үндэсний компаниудаа устгах дэндүү аймшигтай үр дагавартай мэдэгдэл гэж дүгнэхэд буруутахгүй.

Тэрбайтугай “Эрдэнэс тавантолгой” ХК-иас хүртэл хэний, аль тээврийн хэрэгслээр нүүрс тээвэрлүүлэхээ худалдан авагч тал өөрсдөө шийднэ гэсэн нь Хятадын хөрөнгө оруулалттай тээвэрлэгч аж ахуйн нэгж байгууллагууд манай улсын нүүрсний тээврийг бүрэн хянах нөхцөл байдлыг үүсгэлээ.

Үүнтэй зэрэгцэн Эрдэнэс тавантолгойн олборлолтыг Хятадын талтай хамтран гүйцэтгэхээр болж гэрээ хэлэлцэл явагдаж байна гэх мэдээлэл эрчтэй тарж байна.

“Эрдэнэс тавантолгой” нь Монголын хамгийн том нүүрс олборлогч, экспортлогч. Хятадын “Чалко”, “TTJVCo” гэх компаниудтай хамтарч ажиллаж байсан тул энэ нь шинэ мэдээлэл биш мэт сонсогдож байгаа. Гэвч олборлолт, худалдан авалтыг худалдан авагч тал буюу Хятадын тал шийдвэрлэнэ гэсэн нь Монгол Улс тээвэрлэлтээс гадна Эрдэнэс тавантолгойгоо ч бүрэн тавиад тууж байгаа хэрэг юм. Ийм онц ноцтой шийдвэрийг Л.Оюун-Эрдэнийн Засгийн газар гаргаж, Г.Занданшатарын удирдсан парламент батлах гэж байна.

Улс хоорондын байнгын ачаа тээвэрлэх “С” төрлийн зорчих зөвшөөрлийн бичгийн олголтыг Зам тээвэр хөгжлийн яам, Авто тээврийн үндэсний төв бус худалдан авагч тал буюу нүүрс худалдан авагч Хятадын талын саналын дагуу олгож эхэлбэл тэд өөрсдийн хамаарал бүхий хөрөнгө оруулалттай тээврийн компаниудад давуу байдал олгон, үүнээс нь болж Монголын тээврийн компаниуд ажилгүй болж, цаашлаад үндэсний тээвэр устах эрсдэлд орохыг Л.Оюун-Эрдэнэ, Х.Нямбаатар нар мэдэхгүй, тооцохгүй байна гэж байхгүй.

Энэ талаар элдвээрээ хэлэгдээд байгаа Л.Халтар сайд Засгийн газрын хуралдаанд олонтаа тайлбарлаж, хуулийн төслийг боловсруулах багийнханд учирласаар байгаа ч түүний анхааруулгыг нохой хуцсан чинээнд тоож сонсох нэг ч этгээд алга.

Салбар хариуцсан сайдын сэрэмжлүүлэг Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Х.Нямбаатарын чихний хажуугаар өнгөрч байна гэхээр цаана нь асар их эрх ашиг нуугдаж байгаа нь ойлгомжтой.

Монголын тээврийн холбооныхон ч Х.Нямбаатартай уулзаж, хуулийн нэмэлт өөрчлөлттэй холбоотой санал оруулахыг хүссэн ч хүлээж аваагүй гэж байгаа.

БНХАУ-ын Засгийн газар тээврийн салбарынхнаа үргэлж урт хугацаатай, хөнгөлөлттэй зээлээр дэмжиж ирсэн. Тэдэнд Монголын тэнэг ноёдын толгойг эргүүлэн, өөрсдийн нь гараар хууль дүрмийг нь засуулчихвал Монголын үндэсний тээврийг нүүрсний тээвэрлэлтээс шахахад ядах юмгүй.

Тэгэхээр Х.Нямбаатарын түлхсэн хуулийн төсөл батлагдвал Үндэсний хөрөнгө оруулалттай тээврийн компаниуд шахагдаж устах нь цаг хугацааны асуудал болж үлдэнэ.

Монголын гадаад валютын урсгалын 40 орчим хувийг нүүрсний салбар бүрдүүлдэг. Үүнд монгол компаниудын үүрэг оролцоо их. Адаглаад л орлогоо сохор зоосны зөрүүгүй улсад тайлагнаж, татвараа төлдөг бол Хятадын хөрөнгө оруулалттай компаниудын хувьд санхүүгийн асуудал нь өнөөг хүртэл хаалттай, маргаан дагуулсаар ирснийг Татварын албаныхан хэлэх биз.

Авлига, албан тушаалтай тэмцэж байна гэх гоё тайлбараар үндэсний компаниудаа шахаж, заазалж, үүд хаалгыг нь лацдан дээрэмдэж буй энэ Засгийн газрын хийрхэл хэрээс хэтэрч, эцэстээ “хуулийн хулгай” руу ханцуй шамлан хэзээ ч залруулж боломгүй ноцтой алдааг хийхээр улайран зүтгэж байна.

Эрэн сурвалжлах сэтгүүлзүйн НАЖ МОГОЙ үндэсний холбоо