Ноён хутагт Д.Данзанравжаагийн нэрэмжит Үржан Шаддүвлин хийдийн зурхайч А.Эрдэнэбаттай ярилцлаа.

Сайн байна уу? Сайхан өвөлжиж байна уу?

- Сайн сайн байна уу? Сайхан өвөлжиж байна.

- Үржан Шаддүвлин хийдийн тухай ярилцлагаа эхлэх үү?

- Манай хийд анх 2000 онд Ноён хутагт Д.Данзанравжаагийн нэрэмжит болон Үржан Шаддүвлин хийд нэртэйгээр анх байгуулагдсан.  Хүүхэн хутагт О.Тагарваа багшийн маань номын багш нь "Ийм хийд байгуулаарай" гэж захиасан ёсоор анх байгуулагдсан. Одоо 18-19 жил болж байна даа.

- Улааны ёсыг дагадаг билүү?

- Багш маань энэ хийддээ тасрах шахаад байсан дэг ёс буюу говийн ноён хутагт Данзанравжаагийн их жүд ёсыг уламжлан, хурал номоо хурдаг болсон. Багш маань Монголын бурханы шашныг хөгжүүлэхэд өөрийн гэсэн хувь нэмэр оруулж явсаар таалал болсон доо

- Хойд дүр нь тодорсон уу?

- Цаг хугацааны асуудал л байна. "Та нар хурал номоо сайн хураад, түмэнд тусаа өгөөд явж байвал Би хурдан буцаж ирнэ дээ" гэж л хэлсэн дээ.

- Гахай жилийн өнгө төрх зурхайд ямархуу бууж байгаа вэ?

- Энэ жил Урвуулагч хэмээх шороон гахай жил гарч байгаа. Жаран жарнаараа жилүүд өөр өөр байдаг. Урвуулагч гэхээр билэгдэлийн шинжтэй. Тэрнээс өөр утга байхгүй. Ерөнхийдөө жилийн ноён нуруу гайгүй гарч байгаа, жилдээ жоохон хямралтай. Энэ юуны хямрал вэ гэхээр төр засгийн хямрал байх болов уу. Ард иргэд нь төр засаг гайгүй байх болов уу гэж горьдсон, төр засгийн байдал муудвал яах бол гэж түгшсэн тийм жил байх төлөв ажиглагдаж байна. Намрын үхрийн шинжээр бол хур бороо цагтаа орно, хавартаа салхи шуурга ихтэй, тариа будааг цаг хугацаандаа амжиж авбал сайн авна. Өндөр настай хүмүүст бол амгалан, нялхаст жоохон харш жил байгаа.

- Ерөнхий зурхайгаа хэний зурхайгаар гаргадаг вэ?

- Багшийнхаа зурхайг дагадаг. Тэрбиш багш маань бид бүгдийн багш шүү дээ. Төгсбуянт ёсны шинэ зурхай ёсны зурлагаа зураад гаргадаг.

- Улаан урсгалын талаар?

- Говийн ноён хутагт Данзанравжаагийн их жүд ёсыг уламжлан, хурал номоо хурдаг. Уншлага нь бол Гандантай л ижилхэн. Чогчин уншлагаа уншиж дуусгаад, багш дээдсийнхээ заасан ном судрыг л уншина. Шинийн 10 "Ловон Бадамжунай" тахих ёслол хурал болж байна. Ер нь манайх сарын 10 Их дүйцэн өдөртэй. Шинийн гурванд Мянгатай ном Дүйцэн өдөр, Найманд Их манал, Маналын Дожид хурна, Шинийн 10-нд Ловон Бадамжунай, Шинийн 14-нд болон 20-нд Оройн ерөөл Ганжуур хурна, Шинийн 14-15-нд манай өөрийн сахиус Янсан Ядамын бага чого гэж байдаг түүнийгээ тахина. 22-нд Цэгмэдийн чого, 25-нд Хандо чого тахина. 29-нд Арван Хангал, Битүүндээ Дарь Эхийн Мандал Шива гэнцэнпилийн даллага хурна.
Шинийн нэгнээс 15-н хүртэл бүх газрууд хурал хурна. Манайх 15 хүртэл Их ерөөл хурна. 16-нд Найданчог, шинийн таванд Сандуйн жүд гэж ном хурдаг.

- Энэ жил ямар хүмүүс анхаарах хэрэгтэй вэ?

- Энэ жил Могой жилтэй харш байгаа. Ер нь засал номоо сайн хийлгээд, хүний үг  сайн аваад, эцэг эхийнхээ үгэнд сайн ороод, мөрөөрөө сайхан явж байвал яах ч үгүй зүгээр байдаг. Заавал ингэхгүй бол ингэнэ гэж барьцаалсан юм байхгүй.

- Нийтдээ хэдэн санваартан байдаг вэ?

- 35 ламын орон тоо бий. Оюутнуудтай нийлээд 40-50 хүрнэ шүү.

- Сүсэгтэн олон сэтгэлээрээ мөнгө өгч байгаа юу? Үнийн тариф байна уу?

- Гандангаас тогтоосон нэг үнийн тариф бий. Түүний дагуу тэрүүгээр нь номоо уншина даа.

- Нийгмийн хариуцлагынхаа хүрээнд сайн үйлсийн ажил хэр зэрэг явуулдаг вэ?

- Манай хийдээс янз бүрийн үйл ажиллагаа явуулдаг. Энд л гэхэд Элэг шилжүүлэн суулгах гэж байгаа гээд нэг хүн хандив хүссэн байгаа. Хийддээ нэг хандивын хайрцаг тавьсан байгаа. Лам нар маань цалин мөнгөнөөсөө сайн дураараа хэдэн төгрөг цуглуулаад өгдөг юм. Бид нар чинь тийм айхтар баян улс биш шүү дээ. Нийгмийн даатгалаа төлөөд явдаг, дотоод сэтгэлийн амар амгалан байгаа учраас мөнгө санхүү лам нарт айхтар тийм гол асуудал биш болдог. Хүний төлөө, эх болсон зургаан зүйл хамаг амьтаны тусын тулд асрах хайрлах нигүүсэх сэтгэл. Угаасаа бид нарын журам бол тийм. Гэхдээ хүний амьдрал учраас асуудал байлгүй яахав. Лам нарынхаа хүрээнд зөвлөлдөж байгаад маск тараасан. Мөн Цусны төвд жилд нэг удаа цусаа өгдөг юм.

-Шүгдэн гэж ямар учиртай зүйл байна...

- Далай багш маань өөрөө зарлигласан юм. Шүг гэдэг тангарагын ёс. Битгий их шүтээрэй. Ер нь их тусгүй зүйл. Энэ насандаа л гайгүй явдаг болохоос хойч үедээ тусгүй ёс. гэдэг. Шашны их тэргүүн хүн ингэж зарлиглахаар бид нар  шүтээд ч юм уу, сонирхоод байдаггүй.

- Та хэдийнээс номын мөр хөөв?

- Анх 1972 онд ном үзэж байлаа. Би Завхан аймгийн Дөрвөлжин сумын хүн. Эрдэнэхайрханы өвөрт төрсөн хүн. Чандмань-Алдархаан-Дөрвөлжин гурвын дунд байдаг хайрхан. Тэр үед цаг төр хэцүү үе байлаа. Ерээд оноос цаг сайхан болж шашин ном дэлгэрээд түүнээс хойш номын мөр хөөж явна даа. Завхандаа 4,5 жил болоод наашаа ирсэн.

- Завхан нутгаас их олон хутагт төрсөн байдаг.

- Манай Завханаас 9 хутагт төрсөн. Одоо гурав нь тодорчоод байна. Нар Банчин гэгээн, Жалханз хутагт, Дилав хутагт гээд тодорч байна. Одоо бас Ялгуусан гэгээн тодорсон гэсэн. Би уулзаж амжаагүй л байна.

- Нийгмийн бухимдал их байгаа цаг үеийнхээ тухай?

- Сахил хүртсэн хүмүүс нэг их улстөржөөд байхыг таашаадаггүй. Бидний ганц чаддаг юм "Нийгэм сайн сайхан болоосой, Эвэндээ ороосой" гэж л залбирч, ном хурлаа уншиж явах юм даа. Харж байхад их эвгүй л байх юм. Зарим нэг улстөрчид орж ирдэг юм. Би тэдэнд " Та нарын аливаа ажил үйлс ийм байж болохгүй ээ. Эртхэн зөв замаар яваарай. " гэж хэлдэг дээ.

- Сэтгэлийн дотоод ариусал гэж юу юм бол?

- Ер нь хүн оюун санаа, сэтгэл нь амар амгалан байх юм бол хаана хаанаа ч амар тайван байдаг. Хүн хийсэн үйлийн үрээ л өөрөө эдэлдэг учраас дотоод сэтгэлээ амгалан болгож чадвал хүнд шунал гээч байхгүй болдог.юм. Буруу замаар хичнээн их хөрөнгө мөнгөтэй боллоо ч сэтгэл амар байж чаддаггүй. Юм юм руу л ороод " Шунал уур мунхаг " гэж гурван хар юманд өртсөн хүн сэтгэлийн амар амгалан байх бололцоогүй болж байгаа юм даа. Хүнээс илүү гарах гэж машин тэрэг, хөрөнгө мөнгө цуглуулсан ч гэсэн үхэхдээ хоосон буцахаас хойш. Буддын шашны үндсэн сургааль энэ. Дотоод сэтгэл амгалан байвал гадаад төрх оюун санаа сайхан болно. Тэгэхээр шунал уур үгүй болж, бусдыг хохироодоггүй, Улам л шунаад явах юм бол дийлдэхээ байгаад, ахисаар ахисаар түүнийхээ барьцаанд орж  гарч чадахгүй хөдөлж чадахгүй болж байгаа юм. Барьцаанд орчихоор түүнийгээ хийхээс өөр аргагүй болно.

- Хүүхэд хэдтэйгээсээ мөрөө гаргадаг юм бол?

- Хүүхэд 13-тайгаасаа гаргана. Өрхийн тэргүүн өөрөө гаргавал болно. Заавал нялх нойтон хүүхэд чирч гараад байх албагүй. Өндөр настай хүн бол сайхан залбирчихад л болно доо.

- Баярлалаа

- За та бүхэнд ч гэсэн баярлалаа. Үйлс бүхэн тань бүтэж явах болтугай.

-------------- ------------------------------- ------------

Хутагт хэмээх үгний тайлбар:
Бурханы айлдсан гүн сургаалын нарын утгыг илтэд мэдэхийн зэрэгцээ муу сэтгэлийг дарж эхэлснээрээ эгэл бодьгалаас үлэмж хэтийдсэн хүмүүнийг Хутагт гэдэг.

Хийдийн гол шүтээн Дамдин янсан ядам

Олон түмэнд Хүүхэн Хутагт хэмээн алдаршсан О.Тагарва дээдсийн зарлигийн дагуу жилд 2 удаа хурдаг.

Ч.Амар