Энэ намар нийтийн тээвэр цахим хэлбэрт шилжиж, зорчигчид картаар үйлчлүүлэх болсон. Энэ бол шинэчлэл мөн үү гэвэл мөн. Гэхдээ юуны учир энэ шинэчлэлд яарав гэдэг асуудал дэгдэх нь гарцаагүй болчихлоо. Учир нь эдийн засгийн хямралтай үед элдэв шинэчлэл нь эдийн засгийг улам уруудуулахаас өөр ямар ч ашиггүй. Ийм дэлхийн нийтийн гашуун туршлага байсаар байтал шинэчлэлд яарсны хариуцлагыг хэн хүлээх вэ. Хотын дарга Э.Бат-Үүл үү, эсвэл Нийслэлийн тээврийн газрын дарга Ч.Энхбат уу. Өөр нэг эрх мэдэлтэн үү. Тухайлбал, цахим хэлбэрт шилжсэн цагаас хойш нийтийн тээвэр алдагдалд орж эхэлсэн тухай албан бус эх сурвалжийн мэдээлэл бий. Энэхүү алдагдлыг тээврийн салбарынхан ихээхэн нууцалж байгааг ч дуулгасан.

      Нууцалж байгаагийн цаана чухам ямар бүлэглэлийн эрх ашиг байна вэ гээд хөндөх асуудал цөөнгүй бий. Түүнээс биш ийм цаг үед хэрхэвч шинэчлэл хийж, мөнгө үрэх ёсгүй гэдгийг эдийн засагчид сануулж буй. Хардаж бодоход энэхүү шинэчлэлийн ар талд улстөр бизнесийн бүлэглэл ч байхыг үгүйсгэхгүй. Улс орны эдийн засгийн байдал туйлын дорой байхад өчнөөн тэрбум төгрөгийг нийтийн тээврийн шинэчлэл нэрийн дор үрж байгаагаас харвал яах аргагүй ийн дүгнэж болохоор. Алдагдал нэгэнт хүлээж эхэлснээ хэдий болтол нууцлах вэ. 2016 оны төсөв, төсвийн тодотголоор ил гарч л таарна. Чухам хэдэн төгрөгийн алдагдал гарч, балрахыг ч одоогоор төсөөлөх аргагүй. Энэ үед “ниргэсэн хойно нь хашхирав” гэдэг л болно. УИХ-ын гишүүд хотын даргыг чуулганы хуралдаан дээр Нийтийн тээврийн газрынх нь даргатай дуудаж баахан худлаа байцаана. Аливаа зүйлд буруутныг тогтоох үүрэгтэйгээс биш тэд хариуцлага тооцох тухай ярих ч үгүй. Магадгүй өнөөх түшээд нь ч тендерт гар хөлөө дүрчихсэн байхыг үгүйсгэхгүй. Ингээд л татвар төлөгчдийн халааснаас энэ алдагдлыг төлснөөр чимээ намдааж таарна. Тодруулбал, шинэчлэл хийсэн гэх хэсэг бүлэг хүмүүсийн олз болж үлдэнэ.   

        Өдгөө хэрэгжиж эхлээд байгаа цахим системийг нэвтрүүлэх замаар тендер зарласан. Тус тендерт “Дата карт” консорциум ялж, ажлаа эхлүүлээд байгаа нь энэ. Нийтдээ 14,2 сая ам.доллар буюу 28 тэрбум төгрөгийн өртөг бүхий уг тендер нь концессын хуулийн дагуу хэрэгжиж байгаа бөгөөд эхний ээлжинд цахим төхөөрөмж оруулж ирэх, цахим картын оновчтой хэлбэрийг сонгохоор ажиллаж байгаа нь энэ. Нийтийн тээвэрт цахим систем нэвтрүүлж, автобус бүрт “GPS”-ийг суурилуулснаар автобусны маршрут, цагийн хуваарийг нарийвчлан хянаж, тэр хэрээр нөхөн олговрын мөнгийг үнэн зөв хувиарлах боломжтой гэж ярьж байсан. Гэтэл өнөөдөр энэ хяналтын систем нь манайд нутагшиж амжаагүй байна. Энэ системийг Монголд нутагшуулах гадаадын мэргэжилтнүүд нь хяналтын системээ унтраачихаад алга болсон тухай сураг ч чих дэлсэв. Өөрөөр хэлбэл манай нийтийн тээврийн хяналт алдагдаж эхэлжээ. Ямар ч хяналтгүйгээр хөдөлгөөнд оролцож байгаагаа ч нуусангүй. Энэ бол хамгийн аюултай зүйл.

     Оруулж ирсэн төхөөрөмж нь манайд нутагших эсэх тухайд ч санаа зовоосон асуудлууд байсаар байна. Дашрамд дурдахад ““Дата карт” консорциум гэдэг хэзээ ямар үйл ажиллагаа явуулж байсан нь мэдэгдэхгүй нэг консорциум тендерт ялсан зэргээс харвал энэ шинэчлэл нь ямар нэгэн мөнгө угаах сүлжээ ч гэж хардаж болохоор.

      Мөн өнгөрөгч 2014 оны наймдугаар сард шинэчлэл нэрийн дор хотын төсвөөс 1.3 тэрбум, нийтийн тээврийн өөрийн хөрөнгөөс 1.8 тэрбум төгрөг гаргаж, автобусны зогсоол дээр  билет борлуулагч гаргасан. Зорчигчид тэндээс 500 төгрөгөөр билет худалдаж аваад бүхий л өдөржин тэр тасалбараараа зорчих шинэчлэл юм. Үнэндээ эдийн засаг хүнд үед энэ нь шинэчлэл биш ядарсан төсөвт дарамт болсноор чимээ намдаасан. Энэ үед буюу 10 хоногийн туршилтын хугацаанд автобус компаниудын хувьд 1,9 тэрбум төгрөгийн зарлага гаргаж, нэг тэрбум 350 сая төгрөгийн орлого олжээ. Ийнхүү 10 хоногийн туршилт аль аль талдаа алдагдалтай болсныг дуулгаж байсан.

        Энэ мэт зүйлтэй дөрөө харшуулан орж ирсэн зүйл бол угсраа урт автобуснууд. Үүнд зориулж, Нийтийн тээврийн газар болон нийслэлийн Хөрөнгө оруулалтын газраас 2015 онд нийтийн тээвэрт парк шинэчлэлт хийж угсраа, их, дунд багтаамжийн автобуснууд худалдан авахад 20 тэрбум орчим төгрөг зарцуулахаар төсөв батлуулжээ. Үүнээс угсраа автобусанд найман тэрбум төгрөг зарцуулсан аж. Тодруулж хэлэхэд, нэг угсраа автобусны үнэ нь 400 орчим сая төгрөг гэнэ. Энэ жилдээ 20 угсраа автобус худалдан авахаас одоогоор арван автобусыг ийнхүү оруулж ирээд байна.

      Гэтэл орж ирсэн даруйд угсраа автобус маань хөдөлгөөнд оролцож яваад голоороо тасарсан. Тиймээс түүнийг эргүүлэн засах боломж ховор байсан хэрэг үү, яасан энэ тухайд ямар нэгэн тайлбар хийгээгүй. Замын цагдаагийн газраас ус зайлуулах хоолойны таг хэсгийг автобус дайрснаас үүдэж угсраа автобусны  техникийн гэмтэл гарсан гэсэн тайлбарыг өгсөн юм. Ингээд угсраа автобусыг шууд л сэлбэгэнд өгсөн гэдгийг эх сурвалж хэлсэн юм. 400 сая төгрөгөөр оруулж ирээд шуудхан л сэлбэгэнд өгнө гэдэг байж боломгүй асуудал.

А.Гал