Оюуны өмчийн тухай хуульд заасанчлан хувь хүн, хамт олны оюун тархиндаа боловсруулж гаргасан аливаа бүтээлийг ашигтай болон ашиггүй байхаас үл хамааран эзэмших эрхийг нь баталгаажуулж өгөх ёстой байдаг. Гэтэл тэдгээр бүтээл нь бидний олонхийн ойлгож төсөөлдөг шиг яруу найрагч, хөгжмийн зохиолч, тайз дэлгэцийн уран бүтээлчдэд хамаараад зогсохгүй нэлээд өргөн хүрээний олон салбарыг хамардаг юм байна. Энэ талаар Оюуны өмчийн газрын хяналтын хэлтсийн улсын байцаагч Ч.Эрдэнэбаяртай ярилцлаа.
-Танай хэлтэст оюуны өмчийн эрхийг хамгаалах, түүнд хяналт тавих эрх бүхий 20-иод байцаагч байдаг гэсэн. Тэдний ажлын чиг үүрэг юу байдаг юм бэ?
-Оюуны өмчийг хамгаалах үндсэн хэд хэдэн хууль байдаг юм. Дотор нь задалбал нэлээд өргөн хүрээтэй ойлголт багтдаг ч товчхондоо зохиогчийн эрхийг зөрчсөн, шинэ бүтээл ашигтай загварыг хууль бусаар авч хэрэглэсэн, барааны тэмдэгтийг зөвшөөрөлгүй ашигласан зэрэг зөрчил, хууль бус үйлдлийг магадлан шалгах, энэ нь тогтоогдвол хууль эрх зүйн хүрээнд шийдвэрлэх нь манай хэлтсийн үндсэн үүрэг, зорилго гэж ойлгож болно.
-Таны яриан дотор барааны тэмдэгтээс гадна газар зүйн заалт гэсэн нэр томьёо гарлаа л даа. Үүнийг арай тодорхой тайлбарлаж болох уу?
-Тухайн бүс нутгийн газар зүй, байгалийн хүчин зүйл, ургамал болон орон нутаг дахь технологиос хамаарч зарим газрын бүтээгдэхүүн, хоол хүнс онцгой байх нь бий. Тухайлбал, Булганы Сайхан сумын айраг, Шаамарын зөгийн бал, Хөвсгөлийн цагаан загас гэдэг ч юм уу. Газар зүйн заалт гэдэг маань үүнийг хэлээд байгаа хэрэг. Тухайн бүс нутаг аймаг, суманд л түүнийг хийж чадаж байна шүү дээ. Нөгөө талаар үүнийг хувь хүн ч юм уу ганц нэг компанид олгодоггүй, тэр сум оронд нь баталгаажуулж өгдөг онцлогтой.
-Өөрөөр хэлбэл, тэр бүс нутгийн брэнд бүтээгдэхүүн, брэнд эрх гэж ойлгож болох уу?
-Брэнд бүтээгдэхүүн гэхээр бас нэг учир дутагдалтай байгаа юм. Учир нь, Уянгын гэрийн эрээн мод гэвэл брэнд бүтээгдэхүүн гэж хэлж болмоор. Яагаад гэвэл энэ нь байгаль орчноос үл хамаарсан, ямар ч модоор хийж болох, тухайн урлаачийн ур чадвараар бүтэх урлал юм. Гэтэл Халх голын зөгийн бал бусдаасаа эрс өөр байдаг нь Хянганы нурууны төгсгөлд төрөл бүрийн балт ургамал олноор ургадагтай холбогдон чанарын ялгаатай болдог онцлог байна. Амт сайтай, ургац нь арвин гэхчлэн. Тийм болохоор таны хэлсэнчлэн брэнд эрх гэвэл зохистой санагдаж байна.
-Оюуны бүтээл, эрхтэй холбогдох санал гомдол хэр их ирдэг вэ. Түүнийг шийдэх гэж бас л багагүй ажил болно биз?
-Дундажлаад бодоход жилдээ 400 гаруй гомдол, хүсэлт ирдэг. Тэдгээрийг манай байцаагч нар хуваарилж аваад хуулийн хүрээнд аль болох богино хугацаанд шийдвэрлэхийн төлөө л ажиллаж байна. Ирж байгаа санал гомдол, хүсэлтийг хувилаад харвал барааны тэмдэгт, зохиогчийн эрхийн зөрчил давамгайлсан байдаг. Учир нь, Патентын тухай хуульд хамаарах шинэ бүтээл, ашигтай загвар зэргийг хуулбарлахад тодорхой хэмжээний мэдлэг чадвар, хөрөнгө мөнгө шаардлагатай болдогоос гадна эдийн засгийн үр нөлөө нь өндөр байдаг давуу талтай. Харин өнөөдрийн төвшинд техник технологи хөгжсөнтэй холбоотойгоор урлаг соёл, уран сайхны бүтээлийг хэвлэж олшруулахад амар хялбар болсон. Иймээс энэ төрлийн оюуны бүтээл, өмчийн маргаан зөрчил илүү давамгайлж байгаа нь харагддаг.
-Сүүлийн үед долоо хоногтоо хамгийн өндөр орлоготой кино, борлуулалт ихтэй ном зохиолыг ил тод зарладаг болсон нь оюуны бүтээлийн үнэлэмж нэмэгдэх зөв хандлага болов уу гэж бодох юм. Та энэ талаар санал бодлоо хуваалцана уу?
-Оюуны бүтээл ялангуяа кино урлагийн чанар, үнэлэмж цааш ахих сайн менежмент гэж бид хардаг. Нөгөө талаар аливаа бүтээл өөрийн үнэ цэнэтэй, эзэнтэй болж байгааг нийгэмд таниулж байна. Манай Оюуны өмчийн газрын ажилтны оролцоотойгоор шүүхээс шийдвэрлэсэн сүүлийн үеийн нэг хэрэг явдал үүнийг улам баталгаажуулж байна гэж ойлгосон.
Бидний ярилцлага ийнхүү өндөр лөсөн ч энэ сарын эхээр Баянгол дүүргийн шүүхээс шийдсэн энэ хэргийн үзүүрийг алдахыг хүссэнгүй. Оюуны өмчийн газрын Төрийн захиргаа, удирдлагын хэлтсийн мэргэжилтэн С.Ганзоригтой уулзаж, учир явдлыг тодрууллаа.
“Бид ертөнцийг аварна” гэсэн уриатай Касперскийн лаборатори буюу “Касперский лаб” компани нь гэр бүл, бизнесийн зориулалттай программыг вирусээс хамгаалах хангамжийн ажлыг гүйцэтгэдэг гэж веб хуудсандаа танилцуулсан байна. Тухайн компанийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч “Андерсен энд андерсен” компани манайд ажилладаг бөгөөд тэндхийн ажилтны ярьснаар “Касперский лаб” компанийн бүтээгдэхүүнийг хууль бусаар ашиглаж байгаа талаар хэд хэдэн гомдол ирснийг Оюуны өмчийн газарт уламжилжээ. Энэ явдал 2014 оны дөрөвдүгээр сард болсон бөгөөд ОХУ-ын дээрх компанийн компьютерийн вирусын эсрэг программыг хууль бусаар ашиглаж байгаа нь тогтоогдсон нэр бүхий зургаан компанид шаардлага, улсын байцаагчийн дүгнэлтийг хүргүүлсэн байна. Гэвч тэд үйл ажиллагаагаа зогсоогоогүй учраас “Теди”, “Компьютер ланд” төвүүдэд шалгалт хийж, холбогдох бараа бүтээгдэхүүнийг хурааж, итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчдөд нь хүлээлгэж өгсөн юм байна. Улмаар 2014 оны эцсээр Баянгол дүүргийн цагдаагийн хэлтсээс ажиллагаа явуулж, “MBU tekh-nologi” компани болон түүний захирал У-д холбогдох хэрэгт хавтас нээж, 104 ширхэг CD, бусад эд мөрийн баримтыг хурааж авчээ. Ийм л юм болсон байна. Эцэст нь прокурор, шүүхийн шатанд хэргийг хэлэлцэж энэ сарын эхээр болсон шүүх хуралдаанаас сэжигтэн У-г таван сарын хугацаанд жирийн дэглэмтэй хорих ангид ялыг эдүүлэхээр хуулийн дагуу шийджээ. Энэ бол оюуны өмчийн хулгайн гэмт хэргээр манай улсад биечлэн ял эдэлж байгаа анхны тохиолдол гэдгийг шүүх цагдаагийнхан онцолж байсан. Бас гадаадын компанийн нэхэмжлэлээр гэдгийг ч тодотгоход буруудахгүй байх.
Д.Мөнхжаргал
