АН-ын даргын сонгуульд нэр дэвшигч Сүхбаатарын Эрдэнэболдтой АН-ын сонгууль болон цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-АН-ын даргын сонгуулийн мөрийн хөтөлбөрөө намын гишүүддээ цахимаар танилцуулж, уулзалтуудаа ч цахимаар хийлээ. Гишүүдэд мөрийн хөтөлбөр болон өөрийгөө бүрэн танилцуулж амжиж байна уу?

-Өөрийн хэмжээнд бодсон, зорьсон зүйлээ танилцуулсан. Мэдээж Ковид-19 цар тахлын хүнд нөхцөлд 21 аймгаараа тойрч биечлэн уулзаж чадаагүй. Ардчилсан нам 2016, 2020 онуудад удаа дараа ялагдсан. Сүүлийн 30 жилд АН болон Монголын нийт сонгуулийн 1-ээс бусдад нь олонх болж чадаагүй. 1996-2000 онд Эвсэл болж орж арай олонх суудал авсан шүү дээ.

Тэгвэл 2024 онд АН дангаараа олонх болох зайлшгүй шаардлага бий болчихсон.Бид цаашдаа улс төрийн намыг цэвэршүүлье гэвэл сонгуульд нэр дэвшигчдийг иргэдийн дунд нээлттэй судалгаа явуулж, иргэдийн хүсэл шаардлагаар сонгох шаардлагатай. Тухайн тойрогтоо танигдсан байдал, хийж хэрэгжүүлсэн ажил санаачилга, нэр хүндийн төвшин тогтоолтын судалгааг АН улирал тутам авдаг байх ёстой. Үүнийг дөрвөн жилд 16 удаа авч байж намын гишүүд биш ард иргэдээс төвшин тогтоох үнэлгээг гаргаж байж УИХ эсвэл аймаг, орон нутагт нэр дэвшигчид нь тодордог байх хэрэгтэй. Ингэж чадах юм бол бид намын даргын үүдэнд хэн танил талтай, лобби хийсэн нь Их хуралд нэр дэвшдэг биш АН-ын нэр дэвшигч тухайн сонгуулийнхаа тойрогт тасралтгүй ажиллаж иргэддээ хүлээн зөвшөөрөгдөж чадсан нь судалгааны дунджаар гарч ялж чаддаг болох юм.Өөрөөр хэлбэл, нэр дэвших гэж байгаа хүмүүс гишүүдийнхээ дунд очдог болно. Гишүүдтэйгээ хамтраад дэмжигчдээ нэмэгдүүлэх гээд ажиллаад явдаг болно. Тухайн орон нутагтайгаа байнга харилцаатай байдаг болно. .

Энэ нь ХАМТЫН УДИРДЛАГЫН ТОГТОЛЦОО-г бий болгох гол суурь юм.Намын шинэчлэл, шилэн сан, гишүүд, дэмжигч төвтэй болгох бодлогын нам болгох зэрэг зүйлүүдээ ярилаа. Нэгдүгээрт, эв нэгдэлтэй, шинэ дүрмийн төлөө явна. Хамтын удирдлагын тогтолцоо руу явна. Хоёрдугаарт, бид бодлогын сөрөг хүчин болохгүй бол Монгол Улсад сөрөг хүчин үгүйлэгдэж байна. Гуравдугаарт, бид ялагч институт байхын тулд намын реформ хийж ажиллах ёстой гэж үзэж байгаа.

-Уулзалтад оролцогчид хамгийн ихээр юуг сонирхож байна?

-Та АН-ын дарга болсон тохиолдолд намын гишүүдийг яаж удирдах вэ. АН-ыг ялагч нам болгож чадах уу гэсэн асуулт их байсан. Бидэнд АН-аа ялуулахад хангалттай их хэмжээний зовлон, жаргал туулсан туршлага байна. Одоо эрч хүчтэй залуу үе, итгэл үнэмшилтэй ахмад үе, ачааны хүндийг үүрдэг, эв нэгдэл байхад бид амжилтад хүрнэ гэж үзэж байна. Хамгийн гол зүйл нь өнөөдөр АН-ыг ялуулахад бид харилцан буулт хийж уучилдаг байх хэрэгтэй. Нэг хүний шийдвэрээр биш дундын үнэт зүйл дээрээ эргэж ирэх ёстой.Би АН-ын тал тал тийшээ харсан тодорхой тооны хүмүүсийг хамгийн түрүүнд уулзуулахад “эр хүний 13 мэх” гэж байдаг бол тэр бүхнээ ашиглана. Хатуу туйлшрахгүйгээр уян хатан, зөөлөн зохицуулалтыг зөв хийж ажиллана гэсэн итгэлтэй байна.

-Таныг бусад нэр дэвшигчидтэй харьцуулбал хамгийн залуу нь. Тэр ч утгаараа нас нь болоогүй гэдэг зүйлийг нийгэмд ярьж байна. Өөртөө хэр итгэлтэй байна?

-Би энэ намд гишүүн болсон, сонгууль бүрээр ажилласнаараа тоолвол хамгийн ахмад нь байх шүү. /инээв/ 2024 он гэхэд сонгогчдын эрэлт маш их залуужих учраас АН үүнийг дагаад нийгмийнхээ эрэлт рүү чиглэсэн нийлүүлэлтийг хийдэг байх шаардлагатай. Эрх баригч МАН-ын хувьд идэр залуучууд улсын удирдлагаар ажиллаж байна шүү дээ. Тэгэхлээр АН-ын залуучууд ч тэр ачааны хүндийг үүрэх, аливаа зүйлээс халшрахгүй тууштай, хөрвүү аргаар бэлтгэгдсэн. Тийм учраас залуу байна гэдэг сул тал биш. Харин давуу тал. Хурдтай, шинийг эрэлхийлэгч, ахмад үеэ хүндэтгэсэн, бүх талын оролцоо, ашиг сонирхолыг зүй зохистой зохицуулсан, дэлхийн хэмжээнд Монголын Ардчиллыг өндөрт авч явахад залуучуудын эрч хүч давуу тал зайлшгүй хэрэгтэй.Мэтгэлцээнийг үзсэн бол тэнд насны ялгаа биш, уншсан мэдсэн, харах өнцөг болон Ардчилсан намаа хэрхэн засах вэ гэсэн бодит ажлууд дээр шийдэл, дэмжлэгээ ярьсан маань нотолгоо болох байх гэж бодож байна. Би өөртөө бас багтаа маш их итгэлтэй байна.Энэ бол Эрдэнэболд гэсэн хувь хүний асуудал биш. Энэ бол монголын улс төр дэх цаг үеийн “дуудлага”. Үе солигдох үйл явц учраас энэ “түрлэг” дээр явж байгаа хүний хувьд би хариуцлагаа асар өндрөөр ухамсарлаж байгаа. Тиймээс зөвхөн өөртөө итгээд зогсохгүй сэхээнд байгаа Монголын Ардчиллыг босгож шинэчлэх ёстой гэсэн бүрэн итгэлтэй байна

-Нас залуу ч АН-д олон жил хүчин зүтгэж, олон ажлын ард гарчээ. Тэр хэрээр олон хүнтэй хамтарч ажилласан байна. Та яг хэний хүн юм бэ?

-Хүнийг дагаж явдаг нэг зүйл бол сүүдэр. Тэгээд эцгийн нэр, нутаг ус байна. АН-ын хувьд тэрний хүн, энэний хүн гэдгээсээ болж олон жил талцаж, маргаж ирсэн. Биднийг төөрөлдүүлж байгаа хий хоосон хардалт бол энэ. Өнөөдөр би АН-ын үе үеийн лидерүүтэй ажиллаж байсан. Ерөнхийлөгч Х.Баттулга, С.Эрдэнэ, Н.Алтанхуяг, З.Энхболд, Ц.Элбэгдорж, Д.Дорлигжав даргатай ч тэр. АН-ын нэрээр сонгогдсон, томилогдсон хүмүүстэй ажиллаж байсан. Гэхдээ өнөөдөр бид хэний хүн бэ гэдэг асуултаас илүүтэйгээр юу бүтээж чадах вэ гэдэг асуултыг залуу үеээсээ асуух ёстой.Та нарын ард чинь хэн байгаа юм бэ гэж хардахаас илүү дотор чинь ямар мөрөөдөл, бодлого, ялалтын стратеги байгаа юм бэ гэдгийн АН асуух хэрэгтэй. Тиймээс намайг Сүхбаатарын Эрдэнэболд гэдэг. Би өөрийнхөө итгэл үнэмшлийн төлөө нэгдмэл хүчирхэг АН-ыг цогцлоож чадах өөрөө өөртөө эзэн.

-АН-ын олон танигдсан лидерүүд буюу “ах нар” чинь албан тушаал, суудлаа тавьж өгөх дургүй байгаа. Та нарт, залууст боломж олдох болов уу?

-МАН-ын залуучууд хүлэмжинд ургадаг ургамлууд. Харин АН-ынхан бол хээрийн салхи, зэрлэг байгальд өөрсдийн эрх чөлөөгөөр хашгирч ургадаг  ургамал. Энэ хоёрын хооронд чанарын асар том ялгаа бий.

  -Мөрийн хөтөлбөртөө багтаасан мэдээллийн төв болон “Шилэн гэр” үндсэндээ АН-ын байр болох юм байна гэж ойлгосон. Та тэдгээрийг ямар мөнгөөр барих юм бэ?

-Энэ бол АН-ын байр биш АН-ын нээлттэй мэдээллийн төв. Үүнд хоёр мөнгийг ашиглаж болохгүй. Нэгдүгээрт, тухайн хүн хувийн мөнгөөрөө байшин барьж болохгүй. Хувийнх нь л болдог. Мөнгөний шалгуур тавина гэдэг бол намыг худалдаж байгаа хэрэг. Мөн төрийн мөнгөөр болохгүй. Татвар төлөгчдийн мөнгийг улстөрийн зориулалтаар ашиглагдах байгууламжийг байгуулж болохгүй. Харин мөрийн хөтөлбөрөө таницуулж намын жирийн гишүүд, дэмжигчид болон олон нийт, ижил төрлийн үнэт зүйлтэй олон улсын байгууллагуудтай хамтарч энэ санхүүжүүлтийг босгоно гэж үзэж байгаа.Миний хувьд өмнө нь 2, 3 удаагийн томоохон санхүү босгох төслүүдийг ил тод шилэн нээлттэй амжилттай удирдаж байсан. Надад ийм туршлага, итгэл байна. Намын дарга заавал мөнгөтэй байх шаардлагагүй. Харин хүмүүсийн итгэл үнэмшлийг хуримтлуулж мөнгө босгох чадвартай байх ёстой. Ингэж байж ард иргэдийн санал тэр намруу татагдах боломж нь бүрдэнэ.

-Сөрөг хүчин гэж бараг үгүй болж, АН хоёр хуваагдчихлаа. Үүнийг нэг “малгай” дор болгож, хүчтэй, бодлогын сөрөг хүчин болгох боломж танд бий юу. Гол зорилт, зарчим тань юу вэ?

-АН хоёр хуваагдаагүй. АН ойлголцлын зөрчилтэй хүмүүстэй, асуудалтай байгаа нь үнэн. Энэ нам бол өөрийн дүрэм, журамтай. Энэ дүрэм дээр гишгэсэн хувь хүмүүсийн сонирхол байгааг үгүйсгэхгүй. “Ирсэн гийчин буцаж, орсон бороо арилдаг”. Тэгэхээр АН-ын энэ хагарлыг ард түмнийхээ итгэлийг бүрэн алдахын өмнөх хүнд байдлаас бид гарахын тулд бид даван туулахаас өөр замгүй. Энд хэн мэдлэг, туршлагатай гэхээс хэн ухаалаг, хэн зөв буулт хийж чадсан, хэн зарчим дээрээ нэгтгэж чадсан зүйл нь аварна. Бид АН-ынхаа үзэл баримтлалд уул мэт суух ёстой, сөрөг хүчний бодлогын ажил дээр гал мэт дүрэлзэх ёстой. Гишүүд дэмжигчдийнхээ өмнө хоорондын эв нэгдлийнхээ төлөө бие биедээ буулт хийх ёстой л гэж үзэж байгаа.Түүнээс олон янзын хувилбарт аргууд дундаас аль нэгээр нь туйлширвал АН-ын хагарал зогсохгүй. Харилцаа, ойлголцол, шийдэл, манлайллын олон төрлийн аргуудыг хэрэглэж байж бид АН-ын хагарлыг эв нэгдэлтэй шинэ эхлэлийн цэг болгож чадна гэж итгэж байна.