СИДНЕЙ. /Mail Online/. 7 нас ч хүрээгүй унаач хүүхдүүдийн мөрөөдөл бол зах хязгааргүй мэт Монголын уудам талдаа ажнай хүлгүүдээ уралдуулан адуу хэмээх үндэсний бахархлыг тээн эх алдар хүндийн оргилд хүрэх явдал ажээ.
Гэтэл өсвөрийн насны бяцхан хүүхдүүд гэмтэж бэртэх эрсдэлд орон улмаар тэсвэрлэхийн аргагүй хүнд эмчилгээ хийлгэж, уяачдын зүгээс бие махбодийн хүчирхийлэлд өртөж байгаа гэх зэрэг морин спорт дахь хар бараан зүйлсийн талаар хүний эрхийн байгууллагууд анхааруулсаар байна.
11 настай байхдаа мориноосоо унаж баруун гуяа няцалсан Ц.Будгаравын итгэл найдвар тэрхэн мөчид хар дарсан зүүд замхран алга болжээ.
Уяач нь түүнийг эмчлүүлэхээс татгалзсан төдийгүй энэ талаар чимээгүй байхыг шаардсан хэмээн тэрбээр ярьж байна. Халдвар тархаж эхэлсэн ч жилийн турш ямар ч эмчилгээ хийгээгүй бөгөөд түүнийг бараг хэвтэрт оруулаад орхисон ажээ. Одоо 17 насанд хүрсэн түүнийг суга таягтай алхаж чаддаг болгохын тулд курс эмчилгээнд оруулж байгаа гэнэ.
Ц.Будгарав “Би тэр өдөр мориноосоо унасандаа үнэхээрийн ихээр харамсдаг, тэр өдөр морь унаагүй ч байсан болоосой гэж маш их бодогддог” хэмээн эмнэлгийн орон дээр нулимс цийлэгнүүлэн ярьж байна. Тэрбээр амжилтад хүрч байсан үедээ хүртэж байсан шагнал, медалиуддаа маш их хайртай аж. Харамсалтай нь тэрбээр уяачынхаа тухай ярихдаа "асаалттай тамхиа миний духан дээр унтраадаг байсан. Би энэ тухай ээждээ хэзээ ч хэлж байгаагүй” хэмээн өгүүллээ.
Хэдэн зууны турш Монголын морин уралдаан нь Чингис хааны арми Евразын газар нутгийн өргөн уудам нутгийг эзэлж байсан тэр үед адуучин эрсийн ид хавыг илтгэн харуулсаар иржээ.
Орчин үеийн уралдаан нь Европын саадтай уралдаанаас ч хамаагүй хол зайд морьдын хүч шандсыг сорьсон хатуу ширүүн уралдаан болдог. Тийм учраас унаачид нь бяцхан хүүхдүүд байдаг аж.
Далайд гарцгүй тус улсын эдийн засгийн өсөлт сүүлийн жилүүдэд өндөр байсны дүнд автомашин, бэлэн мөнгө гэх мэтийн өндөр шагналтай моринд уралдаанд оролцогчид олширчээ. Жилд гэхэд л 600 орчим уралдаан болдог байна. Засгийн газрын харьяаны Хүүхдийн төлөө үндэсний төвийн мэдээллээр, 11 мянга орчим хүүхэд унаачаар бүртгүүлдэг байна. Монголын хамгийн том бай шагналтай уралдаан болох Үндэсний их баяр наадамд 150 орчим хүүхэд оролцдог ажээ.
Будгаравын ээж хөгжлийн бэрхшээлтэй, ажилгүй, ганц бие эмэгтэй бөгөөд гэр бүл нь ээжийнх нь авдаг нийгмийн халамжийн тэтгэмж, өвөг эцгийнх нь тэтгэврээр амь зуудаг байна.
Гайтай ослын дараа Будгаравын эмчилгээний төлбөрийг төлөхөд нэмэр болохын тулд түүний дүү Мөнх-Эрдэнэ хурдан морь унаж эхэлсэн бөгөөд сарын цалин нь 75 доллар юм.
Уралдаанд оролцоод авсан медалиудаа бахархалтайгаар гэрийн доторх хивсэн дээр өлгөсөн байх аж. 2013 онд Мөнх-Эрдэнэ хүү мориноосоо унаж бэртэж байжээ. Өвлийн уралдааны өмнө хөлдүү газарт унаснаас болж толгойдоо нэлээд хүнд бэртэл авсны улмаас түүний толгой байнга өвдөж, ой санамжаа алдахад хүрсэн тул сургуульд сурч чадаагүй аж.
“Гавлын ясаа бэртээснээс хойш миний толгой маш их өвддөг болсон. Би их ууртай болсон. Хичээл дээр сурсан зүйлээ амархан мартчихдаг болсон” гэж өдгөө 14 настай Мөнх-Эрдэнэ хүү ярьж байна.
Гэрээсээ алс холд
2014 онд НҮБ-ын Хүүхдийн сангийн мэдээлснээр, зөвхөн 2012 онд л гэхэд 326 унаач хүүхэд эмнэлэгт хүргэгдсэн бөгөөд ихэнх нь толгой болон ясны гэмтэл авсан байна.
Үүний сацуу 529 хүүхдэд судалгаа явуулснаас 5 орчим хувь нь уяачдад зодуулж өшиглүүлдэг байсан гэнэ.
Монголын унаач хүүхдүүд 7 нас ч хүрээгүй байхдаа гэр бүл болон сургуулиа орхихоос аргагүйд хүрдэг. Унаач хүүхдүүд хохирсон тохиолдолд уяачид хүүхдүүдийн өмнө хүлээх хариуцлага дутмаг байдаг гэж шүүмжлэгчид үзэж байна.
Монгол Улсын Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын нэрээ нууцалхыг хүссэн нэгэн эх сурвалжийн ярьснаар бол, уяачид ядуу айлуудаас хөвгүүдийг нь сонгон авч унаач болгодог бөгөөд үүний шалтгаан нь тэд гэрээ байгуулсан байсан ч гэмтэж бэртсэн үедээ гомдол мэдүүлэх нь ховор байдагтай холбоотой гэнэ.
"Уяач болон өөрөөсөө ахмад уяач хүүхдүүдэд дээрэлхүүлэн өдөр бүр хатуу ширүүн сургуулилт болон цэвэрлэгээний ажил хийж, гэр бүлийнхэн болон ээжийгээ санан гэрээсээ алс хол газарт уяач нартай хамт байх үнэхээр хэцүү” гэж Мөнх-Эрдэнэ хүү ярьж байна.
- Улс төрийн уралдаан -
Цасанд хучигдсан хөлдүү гулгаатай газраар уралдсанаас үүдэлтэй бэртэл гэмтлийн тоог бууруулахын тулд өвлийн уралдаанд хүүхдүүдийг оролцуулахгүй байх тухай заалт бүхий хүүхдийг хамгаалахад чиглэсэн шинэ хууль гаргах гэж байгаа ажээ. Энэ хуулиар, хэрэв хүүхэд зуны уралдаанд гэмтэж бэртвэл уяачид хариуцлага хүлээх ёстой юм.
Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын мэдээлснээр, Монгол Улсын Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг хоёрдугаар сард морин уралдаан явуулахыг дэмжсэн бөгөөд уралдааны үеэр 16 хүүхэд мориноос унаж, 2 нь хөлөө хугалсан байна.
“Уяач” хэмээх нэр нь Монголд маш чухал утга агуулгатай бөгөөд бусад уяачдаар морьдоо уяулдаг морьдын эздийг мөн адил ингэж нэрлэдэг ажээ. Эдгээр хүмүүсийн тоонд УИХ-ын гишүүд, спортыг дэмждэг нэр хүндтэй компанийн захирлууд багтдаг. Хурдан морь уядаг улс төрчдийг хөдөө орон нутгийн малчид болон сонгогчид халуун дотноор хүлээн угтан авах магадлал өндөр байдаг аж.
Монголын хүүхдийн төлөө байгууллагуудын үндэсний нэгдсэн холбооны тэргүүн Д.Авирмэд хэлэхдээ “шийдвэр гаргагчид морин уралдаан үзэх дуртай байдаг. Тэдний морьд нь уралдаж буй учраас эдгээр уралдааныг зохион байгуулсаар байна. Хэдийгээр маш олон хүүхэд гэмтэж бэртэж байгаа боловч тэд нар энэ уралдааныг болиулж чадахгүй байгаа нь учир шалтгаан нь энэ юм” гэлээ.
Хэдий толгойдоо гэмтэл авсан ч Мөнх-Эрдэнэ хүү дахиад л морио маллахыг хүсч байгаа бөгөөд уяач болох хүсэлтэй аж.
Тэрбээр “Би унаач хүүхдүүдтэйгээ эелдэг зөөлнөөр харьцдаг, тэдэнд өмсөх дуулгыг нь захиалж өгдөг, мөн тэдэнд хангалттай цалин өгдөг тийм сайн уяач байх болно. Би сайн уяач болсон хойноо ээж, ах хоёрыгоо эмчилнэ” хэмээн ярьж байна.
Х.Сарнай
Эх сурвалж: “Монцамэ” агентлаг
