“Шууд үйлчилдэггүй хор аюулгүй гэсэн үг биш” хэмээн Германы сэтгэгч Лессинг хэлсэн байдаг. Үнэхээр ч тамхидалт нь хүний эрүүл мэндийг цагаас цагт, өдрөөс өдөрт, сараас сард, жилээс жилд алгуурхан хордуулсаар амь насанд нь аюул заналхийлэл учруулдаг зүйл юм.
Өнөөдөр дэлхийн нийт хүн амын 22 хувь буюу нэг тэрбум орчим хүн тамхи татаж байна. Эдгээрийн 80 хувь нь хөгжиж буй орнуудад аж төрдөг аж.
Тамхинд агуулагдах никотин нь ургамлын хүчтэй хорны тоонд багтдаг. Түүний үхлийн тун нь 80-120 мг нэг л янжуурт агуулагддаг гэнэ. Нэг тамхи татаж дуусахад биед 2-4 мг никотин ордог. Тэгэхээр тамхийг хэр их татна, төдий хэмжээгээр бие махбодод никотин орж ирдэг гэсэн үг. Тэр ч бүү хэл нэг хайрцаг тамхийг богино хугацаанд татвал хордлого өгч, үхэлд ч хүргэж болзошгүй.
Тамхитай холбоотой хор хохирол, үхлийн аюул бол жирийн нэг статистик тоо баримт биш, бүхэл бүтэн эмгэнэл юм. ДЭМБ-ын мэдээлснээр дэлхий дээр жил бүр 5.4 сая хүн тамхинаас болж нас бардаг. Энэ нь өдөрт 14.8 мянган хүн гэсэн үг. Урьдчилсан тооцооллоор 2020 он гэхэд тамхи нь дэлхий дахинд 10 сая хүнийг үхэлд хүргэх гол шалтгаан болно. Үүнээс гадна ДЭМБ-ын шинжээчдийн тооцоолсноор хөгжингүй орнуудад хавдраар өвчлөгдсөд, нас барагсдын 30 хувь нь тамхидалтад өртөж байна.
Хөгжингүй орнууд тамхинаас татгалзаад эхэлжээ
Гэхдээ эерэг чиг хандлага ажиглагдаад эхэлжээ. Хагас зуун жилийн өмнө АНУ-ын насанд хүрсэн нийт хүн амын 43 хувь нь тамхи татдаг байв. Харин өдгөө Америкт тамхичид хоёр дахин цөөрч, 2014 оны мэдээгээр насанд хүрэгсдийн 17 хувь нь л тамхи татдаг болжээ. Хөгжингүй орнуудад ч ийм чиг хандлага бий болж, хүмүүс эрүүл мэнддээ анхааран тамхинаасаа татгалзаж эхэлжээ. Энэ бүхэнд төрийн бодлого чухал нөлөө үзүүлсэн аж. Анхандаа дэлхийн улс орнууд тамхийг сурталчлахыг хориглосон хууль гаргаж, тамхины хор хөнөөлийг савлагаан дээр нь зааж, үнийг нь нэмэхийг үүрэг болгосон байна.
Орост л гэхэд 2015 онд тамхины үнийг нэмж, хэрэглэгчдийн худалдан авах чадвар багассанаас тамхины худалдаа зургаан хувиар буурчээ. “Philip Morris” тооцоолсноор тус улсад энэ онд тамхины худалдаа есөн хувиар буурч, тамхины үнэ 14 хувиар нэмэгдэх төлөвтэй байна. Дэлхийн олон оронд яг ийм чиг хандлага ажиглагдаж байгаа юм. Шинээр тамхинд донтогсдын тоо жилээс жилд буурч, хуучин тамхичид нь энэ зуршлаасаа татгалзах буюу нас барж байгаа учраас ийм үзүүлэлтүүд гарчээ.
Тамхины компаниуд оршин тогтнох бүхий л аргаа хэрэглэж байна
Дэлхий даяар тамхины худалдааг чангатгаж, зар сурталчилгааг хориглосноор тамхи үйлдвэрлэгчдэд томоохон дарамт, цохилт болж байна.
Үйлдвэрлэгчид ард иргэд нь тамхи ихээр татдаг, чанга хатуу хууль багатай орнуудад тамхиа нийлүүлэхийг илүүд үздэг болсон аж. Тухайлбал, Грект хайрцаг тамхи Европын орнууд дотроо хамгийн хямдхан. Гэвч тус улсад хямралын улмаас хэрэглэгчдийн худалдан авах чадвар буурч, хүмүүс тамхиндаа хэмнэлт гаргаад эхэлжээ. Улс төрийн зөрчилдөөн ч тамхины худалдаанд нөлөөлдөг. 2015 онд л гэхэд Ирак, Сирид тамхины худалдаа эрс багассан талаар Gauloises, Winston тамхи үйлдвэрлэдэг Британийн “Imperial Brands” компани мэдэгдэж байсан юм.
Барууны брэндүүд шинэ зах зээл дээр гарч ирэхэд ч хүндрэлтэй болжээ. Тухайлбал, тэрбум гаруй хүн амтай Хятад улсад барууны компаниуд нэвтрэх ямар ч боломжгүй. Эндхийн тамхины зах зээлийн 98 хувийг “The China National Tobacco Corp” монополь компани дангаараа хангадаг. Энэ бол хилийн чанадад танигдаагүй ч дэлхий дахинд тамхины худалдаагаараа дээгүүрт бичигддэг компани юм. Тус компани дангаараа 300 сая тамхичинд үйлчилдэг бөгөөд жил бүр Хятадын төсвийн долоон хувийг бүрдүүлдэг. Гэтэл 2013 онд “The China National Tobacco Corp” компани 2.5 их наяд ширхэг тамхи гаргажээ. Энэ хугацаанд “Philip Morris” компани 880 тэрбум ширхгийг л гаргасан байдаг.
Хэдий тийм боловч Хятадад ч тамхины хэрэглээ багасч байна. Тус компани орлого ашгаа бууруулахгүйн тулд бохь болон бусад агууламж багатай органик тамхи, электрон тамхи зэргийг үйлдвэрлэхэд гол анхаарлаа хандуулж байна.
Электрон тамхинд
шилжиж байна
Электрон тамхи нь тамхины хэрэглээнд хувьсгал хийх тухай 2014 оноос ярьж эхэлсэн юм. 2015 онд ийм тамхины худалдааны эргэлт ердөө л 7.1 сая ам.доллар байв. Гэхдээ 2012 онд 1.6 сая ам.доллар байсан гэж үзвэл цаашид энэ тамхи үнэхээр хувьсгал хийх төлөвтэй байна. “Wells Fargo”-гийн шинжээчдийн тооцоолсноор 2025 онд утаагүй электрон тамхи хөгжиж буй орнуудад худалдаалдаг уламжлалт тамхины 30 хувийг зах зээлээс авч хаях төлөвтэй байна. 2030 он гэхэд утаагүй төхөөрөмжийн зах зээл 50 тэрбум ам.доллараар хэмжигдэх талаар “Euromonitor”-оос мэдээлжээ.
Тамхи үйлдвэрлэгчид ч энэ асуудалд аль хэдийнэ анхаарлаа хандуулаад байна. Marlboro, Parliament, Bond, Chesterfield, L&M зэрэг тамхи үйлдвэрлэдэг “Philip Morris” компани 2008 оноос хойш утаагүй төхөөрөмжид хоёр тэрбум гаруй ам.долларын хөрөнгө оруулжээ. Тус компанийн баталснаар электрон тамхи нь энгийн тамхийг бодвол 90 хувиар хор багатай.
Dunhill, Kent, Pall Mall, Vogue, Lucky Strike зэрэг тамхи үйлдвэрлэдэг “British American Tobacco” компани 2015 оны есдүгээр сард дэлхийн улс орнуудад электрон тамхи түгээгч “Reynolds American” компанийн түнш болсноо зарлаж, Польшийн утаагүй тамхи үйлдвэрлэгч компанийг худалдан авсан билээ.
Электрон тамхи ч аюултай
Дэлхийн улс орнууд үүнийг дагаад электрон тамхинд судалгаа хийж, энэ бүтээгдэхүүнийг хяналтдаа авах ёстой эсэхийг шийдвэрлэхээр оролдож байна. Электрон тамхинд никотин агуулагдах нь их. Тиймээс ч зарим оронд үүнийг хориглож эхэлжээ. Тухайлбал, Бразил, Ливан, Сингапур улс энэ тамхийг хоргүй гэдгийг бүрэн нотолтол хориглосон байна. 2015 онд АНУ-д энэ тамхинд өртөж, гэмтэж бэртсэн хэдэн арван тохиолдол гарсан бөгөөд зарим мужид ийм тамхинд жинхэнэ тамхитай адил татвар ногдуулахаар болжээ.
Эх сурвалж:
