Манай монголчууд буруу ярьж, зөв ойлгодог хүмүүс. “Ачит Ихт” ХХК-ийн ашиглаж буй “Эрдэнэт үйлдвэр”-ийн овоолгыг П.Цагаан болохоор “Ядуу агуулгатай балансын бус хүдэр” гээд тодорхойлчихож байгаа юм. Ядуу гэхээр ямар ч хэрэгцээгүй гээд ойлгогдчихно. Балансын бус гэхээр хаана ч харьяалалгүй, үндсэндээ хаягдал юм байна гэсэн агуулга харагдана.

Албан ёсны “хэл”-ээр нь болохоор “Исэлдсэн болон бага агуулгатай зэсийн хүдэр” гэж байна.

Энэ хүдрийн овоолгоос Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга байсан П.Цагааны гэр бүл катодын цэвэр зэс гаргаж авдаг.

Хамгийн гол нь одоогоор төрийн 100 хувийн эзэмшилтэй болсон “Эрдэнэт үйлдвэр”-ийн овоолгыг П.Цагааны гэр бүл 100 хувь эзэмшиж байгаа нь шударга ёсонд хэр нийцэж байна вэ гэдэг юм. Чухам энэ талаар Өдөр тутмын сонинуудын “Эрэн сурвалжлагч” нэгдэл уншигчиддаа мэдээллийг хүргэж буй.

Бид өмнө нь “Эрдэнэт үйлдвэр”-ийн захирал асан Ц.Даваацэрэн “Ачит Ихт” ХХК-аас болж авлигын хэргээр шалгагдсан талаарх мэдээллийг хүргэсэн. Ц.Даваацэрэн нь “Эрдэнэт үйлдвэр”-ийн захирлаар ажиллаж байхдаа үйлдвэрийн үйл ажиллагааны улмаас бий болсон хүдрийн овоолгыг “Ачит Ихт”ХХК-д ашиглуулахаар тохирч, гэрээ байгуулахдаа “Эрдэнэт үйлдвэр”-т их хэмжээний орлого олох боломжийг алдагдуулсан. Ингэхдээ албаны эрх ашгийн эсрэг албан үүрэг, бүрэн эрхээ урвуулан ашиглаж, хууль болон компанийн дүрэмд зааснаар ашгийн төлөө үйл ажиллагаа явуулдаг “Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК-ийн ашиг сонирхолд хүнд хор уршиг учруулсан гэх хэрэгт буруутгагдсан байдаг. Уг хэргийг удахгүй шүүхээр шийднэ.

Тэгвэл түүний АТГ-т шалгуулсан асуудал нь “Эрдэнэт үйлдвэр”-т очих ёстой “Ачит Ихт”-ийн 34 хувиас татгалзсантай холбоотой аж. Үүгээрээ дээрх хэрэгт буруутгагдаж буй бололтой.

Учир нь “Эрдэнэт үйлдвэр”, “Ачит Ихт” компаниуд анхнаасаа 34:66 хувиар тохирч ажил эхэлж байжээ. “Ачит Ихт” ХХК-ийн үйлдвэрийн нээлт 2014 оны аравдугаар сарын 10-нд болж энэ талаар тус компанийн албан ёсны мэдээллийн сайтад “...100 хувь дотоодын хөрөнгө оруулалттай “Ачит Ихт” компани /Катодын зэсийн үйлдвэрийн хувьд “Эрдэнэт” УБҮ 34, “Ачит Ихт” ХХК 66 хувийн эзэмшилтэй/ “Эрдэнэт” УБҮ-ийн балансын бус хүдрийн овоолго буюу технологид тохирохгүй хүдрийг түшиглэн жилдээ 10 мянган тонн катодын цэвэр зэс үйлдвэрлэх хүчин чадалтай үйлдвэрийг ахархан хугацаанд барьж байгуулан жилдээ ганц тохиодог “Намрын дунд сарын шинийн 17”-ны билигт сайн өдөр нээлтээ хийсэн юм” гэж мэдээлж байв.

Мөн “Эрдэнэт үйлдвэр”-ийн захирал Ц.Даваацэрэн үйлдвэрийн нээлт дээр “... “Эрдэнэт үйлдвэр” гурав дахь охин компаниа ийн хүлээн авлаа” гэж мэдэгдэж байжээ.

Түүнчлэн 2014 арванхоёрдугаар сарын 31-нд шинэ жилийн мэндчилгээ дэвшүүлэхдээ “... “Ачит Ихт” компани “Эрдэнэт үйлдвэр”-ийн балансын бус хүдрийн хоёрдугаар овоолгыг түшиглэн катодын зэсийн шинэ үйлдвэр ашиглалтад оруулж, 200 гаруй хүнийг ажлын шинэ байраар хангалаа” гэж байв. Үнэхээр ч тухайн үед буюу 2010 онд “Ачит Ихт” ХХК нь “Эрдэнэт үйлдвэр”-ийн балансын гадуурх овоолгыг түшиглэн зэсийн үйлдвэр байгуулж, 34 хувийг “Эрдэнэ үйлдвэр” эзэмших гэрээ хийсэн байжээ.

Энэ дагуу “Ачит Ихт” ХХК нь 2014 оны наймдугаар сарын 8-нд 1/154 дугаартай албан тоотоор “Хамтран ажиллах үйл ажиллагааны чиглэл, санал, гэрээний төсөл”-өө “Эрдэнэт үйлдвэр”-т хүргүүлсэн байна. Үүнд “2010 оны гэрээг дүгнэх”, “...“Эрдэнэт үйлдвэр” нь 2010 оны гэрээнд заасан “Ачит Ихт” ХХК-ийн салбар үйлдвэрийн дүрмийн санд хөрөнгөө оруулахгүйгээр хувьцааны 34 хувийг шууд эзэмших”, “ТУЗ-д төлөөллөө томилох” зэрэг саналуудыг зааж орос, англи хэл дээр бичсэн 13 хуудас материалыг хүргүүлсэн байна. Орос, монгол хэл дээр хүргүүлжээ.

Харин “Эрдэнэт үйлдвэр”-ийн 11 хүнтэй ажлын хэсэг 2014 оны аравдугаар сарын 6-нд дээрх бичгийн хариулт болгосон дүгнэлтийг гаргасан байна. Түүндээ

-“Ачит Ихт” ХХК-ийн барьсан гидрометаллургийн үйлдвэрийн ТЭЗҮ үндэслэл муутай хийсэн. Эдийн засгийн эрсдэл өндөр байх магадлалтай маш муу төсөл гэж үзэж байна.

-“Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК нь технологийн үзүүлэлтийн эрсдэлийг хамтарч үүрэх шаардлагагүй. Учир нь “Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК-тай зөвшилцөлгүй ТЭЗҮ-ийг Эрдэс баялгийн мэргэжлийн зөвлөлөөр хэлэлцүүлсэн.

-“Ачит Ихт” ХХК-ийн ТЭЗҮ-д технологийн болон байгаль орчны эрсдэлийг үндэслэл муутай тооцоолон хийсэн байгаа тул энэ үйлдвэрийн үйл ажиллагаанд “Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК нь хувь эзэмшиж оролцох шаардлагагүй.

.-Бага агуулгатай болон исэлдсэн хүдрийн овоолгууд нь “Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК-ийн ажил үйлчилгээний үр дүнд бий болгосон, газрын гадаргуу дээр байгалийн төрхөөрөө баялаг биш баялаг тул “Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК-ийн өмч хөрөнгө мөн бөгөөд “Эрдэнэт үйлдвэр” нь энэ хүдрийн овоолготой холбоотой байгаль орчин нөхөн сэргээлтийн асуудлыг хариуцсаар ирсэн.

-“Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК нь “Ачит Ихт” ХХК-тай Иргэний хуулийн дагуу ажил үйлчилгээ үзүүлэх гэрээ байгуулж ажиллах нь зүйтэй гэж үзлээ.

Тухайн үед “Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК-ийн ерөнхий захирлын орлогч Д. Даваасамбуу болон ажлын хэсгийн 11 гишүүн гарын үсэг зурсан дүгнэлт энэ.

Харин өнөөдөр “Ачит Ихт” ХХК-ийн өмгөөлөгч нь хэвлэлээр “... “Эрдэнэт үйлдвэр” нь “Ачит Ихт” ХХК-ийн санал болгосон 34 хувиас татгалзах үндэслэл болсон бололтой. Тухайн үед хоёр талын харилцаж байсан албаны бичиг баримтаас үзвэл “Ачит Ихт” ХХК нь гэрээний үүргээ шударгаар, зохих ёсоор биелүүлж ирсэн нь баталгаатай нотлогдож байна” гэсэн тайлбар хийжээ.

Гэтэл ТӨБЗГ-ын 2020 оны хоёрдугаар сарын 18-ны өдрийн хоёрдугаар хуралдаанаар “Ачит Ихт”-ийн талаар авах арга хэмжээний тухай хэлэлцсэн байдаг. Өөрөөр хэлбэл, “Эрдэнэт үйлдвэр”-ийг 2031 он хүртэл хөгжүүлэх үндсэн чиглэлийг хэрэгжүүлэх хүрээнд “... “Ачит Ихт” ХХК-тай одоогийн ашиглаж буй овоолгын ашиглалтын болон тус компанийн 34 хувийн эзэмшлийг сэргээх талаар хэлцэл хийж, “Эрдэнэт үйлдвэр” ТӨҮГ-ын эрх ашигт нийцсэн тохиролцоонд хүрсэн тохиолдолд “Хамтын ажиллагаа”-ны гэрээг шинэчлэн байгуулах асуудлыг Засгийн газрын хуралдаанаар хэлэлцүүлж, шийдвэрлүүлэх нь зүйтэй гэж үзэв” гэж шийдвэрлэсэн байна.

Энэ асуудал өнөөг хүртэл шийдэгдээгүй байна. Дээр хэлсэнчлэн “Эрдэнэт үйлдвэр”-ийн захирал Ц.Даваацэрэн л шүүхээр шийтгэгдэхдээ тулаад явж байгаа юм.

Нэг үгээр хэлбэл, “Эрдэнэт үйлдвэр”-т очих ёстой 34 хувийн асуудал гацаанд байна гэсэн үг. Төрийн 100 хувийн эзэмшилд ирсэн атал ТӨБЗГ ганц “бөөрөнхий шийдвэр” бүхий хуралдааны тэмдэглэлтэй сууж байна. Харин “Ачит Ихт”-ийн эзэн П.Цагаан өнгөрсөн сарын эхээр үйлдвэр дээр нь очсон УИХ-ын гишүүдэд “Тусгай зөвшөөрлийг сунгахгүй удснаар бүтээгдэхүүнээ борлуулж чадахгүйд хүрч, бүтээгдэхүүнээ үйлдвэрийнхээ гадаа бүтээгээд хадгалж байна” гээд гэдийчихсэн.

Энд тухайн үеийн “Эрдэнэт үйлдвэр”-ийн захирал Ц.Даваацэрэн “Ачит Ихт”-ийн 34 хувиас яагаад шууд татгалзав аа гэдэг анхаарал татаж байгаа юм. Тэр өөрөө татгалзсан уу, түүнийг татгалзуулсан уу. Өнөөдөр яагаад албан тушаалын хэргээр шалгагдахдаа тулсан бэ.

Эцэст нь хэлэхэд “Ачит Ихт”-ээс “Эрдэнэт”-д очих гээд арван жил “төөрсөн” 34 хувь Ц.Даваацэрэнгийн хэрэгтэй ямар холбоотой вэ гэдгийг Монголын хууль хяналтын байгууллага мухарлах хэрэгтэй юм.

ӨДӨР ТУТМЫН СОНИНУУДЫН “ЭРЭН СУРВАЛЖЛАГЧ” НЭГДЭЛ