УИХ-ын гишүүн М.Батчимэгтэй Монгол хэлний тухай хуулийн төслийн талаар ярилцлаа.

-Монгол хэлний тухай хуулийн төслийн агуулга, ач холбогдлын талаар хууль санаачлагчийн хувьд та хэрхэн тодорхойлох вэ?

-Монгол хэлний дүрэм, нэр томьёо, толь бичгээс эхлээд хэлний нэгдмэл байдал алдагдаж байгаа нь тулгамдсан асуудал болоод байна. Өнөөдөр монгол хэлний дүрэмд хэн өөрчлөлт оруулах, батламжлах ёстой юм бэ гэдэг нь тодорхойгүйгээс их, дээд сургуулийн багш, судлаачдын бий болгосон янз бүрийн дүрэмтэй боллоо. Үүнтэй холбоотой маш их маргаан гарч байна. Дээр нь сүүлийн үед нэр томьёогоо орчуулахаа больчихсон. Өөр өөр дүрмүүд шил даран гарч байгаагаас сурах бичиг ч тийм байдлаар өөрчлөгдөж байна. Үүнээс болж иргэдийн дунд хэлний нэгдмэл байдал алдагдаж, эгшиг гээнэ, гээхгүй гэхмэтчилэнгээр маргаан гарч байна. Түүнчлэн төрийн албан хаагчид болон олон нийтийг соён гэгээрүүлэх үүрэгтэй хэвлэл мэдээллийн байгууллагынхны хэлний мэдлэгийн төвшин тааруухан байна. Үүний гол шалтгаан нь их, дээд сургуульд элсч байгаа хүүхдүүдээс гадаад хэлний шалгалт авдаг мөртлөө эх хэлний шалгалт авдаггүйтэй холбоотой. Тиймээс ч монгол хэлний сургалтын тогтолцоо алдагдсан. Төрийн албанд орж байгаа хүнийг гадаад хэлтэй эсэхийг нь чухалчилж, англи хэлний төвшин тогтоох шалгалт авдаг мөртлөө эх болсон монгол хэлээрээ алдаагүй, цэвэр бичиж чадаж байна уу, үгүй юү гэдгийг сонирхдоггүй нь хачирхалтай. Одоо энэ асуудлыг нийтэд нь хуульчилж байгаа юм. Тэгэхээр ерөнхий боловсролын сурагч, их, дээд сургууль элсэгч болон төрийн албан хаагчид монгол хэлний суурь шалгалт өгнө гэсэн үг. Анзаарч байхад олон улсын, гадаад хэлний гүнзгийрүүлсэн сургалттай сургуулиудад монгол хэл төдийлөн сайн заахгүй байгаа. Тэнд монгол хүүхдийн эх хэлээ бүрэн эзэмших эрх зөрчигдөж байна гэсэн үг. Олон улсын сургууль эцэг эхээс нь өндөр төлбөр авч хүүхдэд нь хичээл заадаг. Гэтэл монгол хэлийг нь сайн заагаагүйгээс тухайн хүүхэд сургуулиа төгсөөд төрийн албанд орох эсвэл босго өндөртэй хувийн компанид ажиллахад бэрхшээл учирна. Ямар ч байгууллага эх хэлээрээ зөв бичиж чаддаггүй хүнийг ажилд авахыг хүсэхгүй шүү дээ. Өнгөрсөн хугацаанд эх хэлний асуудал орхигдож ирсэн нь хариуцсан байгууллага байгаагүйтэй холбоотой. Тиймээс Монгол хэлний тухай хуулийн төсөлд УИХ-ын гишүүд ач холбогдол өгч дэмжиж байгаа.

-Төрийн хэлний зөвлөл цаашдаа ямар байдлаар ажиллах юм бэ. Хэл шинжлэлийн байгууллагуудын чиг үүргийг хэрхэн хуваарилж байна вэ?

-Өмнө нь бид Төрийн хэлний зөвлөл гэж хоёр гурван хүний бүрэлдэхүүнтэй, төсөв мөнгө багатай байгууллагад эх хэлний бүх асуудлыг хариуцуулж ирсэн. Шинжлэх ухааны академид Хэл зохиолын хүрээлэн гэж байдаг. Тэгэхээр одоо цоо шинэ байгууллага бий болгох биш хэлний чиглэлээр ажилладаг байгууллагынхаа чиг үүргийг нь хуулиар оновчтой хуваарилж өгөх ёстой. Өөрөөр хэлбэл, монгол хэлийг дагнасан байгууллага хариуцаад явна гэсэн үг. Дээр нь Ерөнхийлөгчийн дэргэд хэлний бодлогын үндэсний зөвлөлийг байгуулахаар Төрийн хэлний зөвлөл улам бэхэжнэ.

-Монгол хэлний дүрэм байсхийгээд өөрчлөгддөг. Энэ байдлыг хуульчилж өгөх үү?

-Монгол хэлний дүрмийг хуулиар зохицуулж болохгүй. Харин дүрмийг хэн хийх, хэрхэн өөрчлөх вэ гэдэг зохицуулалтыг нь оновчтой болгохоор эрдэмтэн, судлаачид нь хамтраад нэгдмэл дүрэмтэй болоход хүндрэл учрахгүй болов уу. Одоо бол нэг үгийг хоёр гурван янзаар бичээд иргэд дунд нь толгой эргэж гүйцсэн байдалтай байна.

-Ерөнхий боловсролын сургуулийн зургадугаар ангиас эхэлж англи хэлний хичээл заахаар хуульчилсан. Эцэг эхчүүд энэ заалтыг хүлээж авах болов уу. Хүүхдээ бараг цэцэрлэгт байхаас нь эхлээд гадаад хэл сургах сонирхолтой хүн олон байдаг. Дээр нь гадаад хэлний гүнзгийрүүлсэн сургалттай сургуулиудад энэ заалт үйлчлэх үү?

-Төрийн өмчийн сургуулиудад зургадугаар ангиас эхэлж гадаад хэл заахаар хуульчилж өгсөн. Гадаад хэлний чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг сургуульд нэгдүгээр ангиасаа гадаад хэлээ заагаад явж болно. Тэгэхээр төрийн өмчийн сургуульд хамаатай гэсэн үг. Ер нь олон оронд ийм зохицуулалт үйлчилдэг юм билээ. Олон хүн амтай, өндөр хөгжилтэй орнуудад ч гэсэн сурагчдадаа дунд ангиас нь эхэлж гадаад хэл заадаг.

-Монгол бичгийг зургадугаар ангиас төгсөх хүртэл нь заахаар хуульчилж өгчээ. Яагаад ийм заалт оруулах болов?

-Монгол бичгээрээ уншиж, бичдэг байх нь их чухал. Өнөөдөр манайх монгол бичгийг бага ангид нь кирилл бичигтэй нь давхардуулаад заадаг. 1990 оны үед хэлийг гэнэт солиод хүүхдүүдэд хүндрэл учруулсан. Тиймээс монгол бичгийг бага ангиас заах нь хүүхдийн бичиг үсгийн боловсролд нөлөөлж магадгүй гэж бодсон хэрэг. Ер нь нэгдүгээр ангийн хүүхдэд гэнэт монгол бичиг заавал жаахан ойлгохгүй хүндрэлтэй асуудал гарна шүү дээ. Тэгэхээр бага ангид зөвхөн кирилл бичгээ заагаад зургадугаар ангиас монгол бичгийг системтэйгээр зааж эхэлнэ. Нөгөө талдаа боловсон хүчний асуудал байна. Бид бага ангийн багш нараа монгол бичиг заахаар бэлтгээгүй. Хөрсөнд буугаагүй хууль гарч боловсролын байгууллага болон хүүхдүүдэд хүндрэл учруулахвий гэдгээс сэрэмжилж дунд ангиас нь үндэсний монгол бичгээ заахаар болсон.

-Ерөнхий боловсролын сургуулийн сурах бичиг байнга өөрчлөгдөж байна. Эцэг эхчүүд хичээлийн шинэ жил эхлэх болгонд шинэ сурах бичиг авч санхүүгийн хувьд хохирдог. Дээр нь сурагчид“Туршилтын туулай” болж байна гэхэд хилсдэхгүй. Энэ талд та ямар бодолтой явдаг вэ?

-Сурах бичигтэй холбоотой асууд лыг БСШУЯ хариуцдаг. Цаашдаа монгол хэл, уран зохиолын сурах бичгийн чанарыг сайжруулах шаардлагатай байна гэж харж байгаа. Дүрмийн нэгдмэл байдлыг хангамаар байна. Ялангуяа монгол хэл, уран зохиолын хичээлийн хувьд уламжлалт ахуйгаа таниулсан, ёс заншлаа дээдэлсэн агуулгыг оруулж өгөх ёстой. Монголчууд оньсого, зүйр цэцэн үг гээд монгол хэлний арвин их өв сантай улс. Энэ хүрээндээ дээрх хоёр хичээлийн агуулгыг сайжруулмаар байна. Хуулиараа сургалтын агуулга ямар байх вэ гэдгийг салбар хариуцсан яам нь мэднэ. Сүүлийн үед зарим багш монгол хэл, уран зохиолын хичээлийг нэгтгэх хэрэгтэй гэж үзэж байгаа. Энэ бол асуудал эрхэлсэн яамны мэдэх хэрэг байх даа. Харин хууль санаачлагчийн зүгээс дээрх хоёр хичээлийг хүүхэд сургуульд орсноос хойш төгсөх хүртэл нь шат дараалалтай сайн зааж, эх хэлнийх нь шалгалт авдаг болох ёстой гэсэн байр суурьтай байна.

-Эцэг эхчүүд орос цэцэрлэгт хүүхдээ сургана гээд оруулж байна. Гадаад цэцэрлэгийг хэрхэх ёстой юм бэ?

-Иргэдийнхээ гадаад хэл заах, сурах эрхийг нь хуулиар бүрмөсөн хааж, боож болохгүй л дээ. Эцэг эхчүүд хүүхдэдээ багаас нь гадаад хэл сургана гэвэл шийдвэрт нь нөлөөлөх эрх бидэнд байхгүй. Гэхдээ эх хэлээ, гадаад хэлээсээ дутуугүй эзэмшээсэй гэж хүсч байна.

Эх сурвалж: Unen.mn