Монгол Улс залуучуудын орон. Тиймээс улсын маань хөгжил, ирээдүй залуучуудын өнөөгийн дүр зургаар тодрох учиртай. Одоогоор нийт хүн амын 34.9 хувь нь 15-34 насны залуус байгаа юм. Залуусын эзлэх жин өндөр байх тусам тэдний хөгжилд чиглэсэн хөрөнгө оруулалт нэмэгдэж, тэр хэмжээгээр улс орны ерөнхий төлөвт эергээр нөлөөлнө гэж шинжээчид үздэг. Зүүн хойд Азийн орнууд дунд Монголын хүн ам хамгийн залууд тооцогдож байна. Хөдөлмөрийн насны хүн амын гуравны нэгээс илүү хувийг залуучууд эзэлж байгаа нь эдийн засаг хөгжих нэг бололцоо хэмээн Хүний хөгжлийн илтгэлд дүгнэсэн байна. Хүний хөгжлийн нэг гол хэмжүүр болсон боловсрол эзэмших байдлын хувьд Монгол Улс 15-19 насны залуусын 80 хувь нь сургуульд суралцаж байгаа гэсэн харьцангуй өндөр үзүүлэлттэй гарсан. Гэхдээ боловсролтой залуучууд ажилгүйдэлд өртөх эрсдэл өндөр байгааг илтгэлд судалгаагаар харуулжээ.
Тодруулбал, сүүлийн нэг жилд 10 мянга орчим иргэн ажилгүй болжээ. Мөн нийгмийн даатгалаас ажилгүйчүүдийн тэтгэмж авдаг 7000 иргэн байсан бол 14 мянга болж, хоёр дахин нэмэгдэв. Үндэсний статистикийн хорооноос гаргадаг сар бүрийн мэдээллээр ажилгүйдэл өдрөөс өдөрт нэмэгдсээр сүүлийн хоёр жилд ажилгүй иргэдийн тоо хоёр дахин нэмэгдсэн гэсэн судалгаа гарсан.
Тэгвэл Залуучуудын хөдөлмөрийн төв биржээс гаргасан судалгаагаар нийт ажилгүйчүүдийн 67 хувь нь залуучууд байна гэсэн дүн гарсан. Өөрөөр хэлбэл, Монгол Улсын хэмжээнд 150-160 мянган ажилгүй иргэн бүртгэгдсэнээс 100 орчим мянга нь 18-39 насны залуучууд. Жил ирэх бүр залуучууд ажилгүй болох нь ихэсч, ажилгүйдэл залуужих хандлагатай болжээ. Үүнийг эрх баригчид эдийн засгийн хямралтай холбон тайлбарлаж байна. Үнэхээр ч та бидний эргэн тойронд их, дээд сургууль төгссөн хэрнээ ажилгүй, орлогогүй, ээж ааваасаа татаас аван амьдарч буй хэдэн зуун залуус байгааг харж болно. Тэдэнд ажил олдохгүй байгаа нь хоёр шалтгаантай. Нэгдүгээр шалтгаан нь боловсролын тогтолцоо гэж мэргэжилтнүүд дуу нэгтэй хүлээн зөвшөөрдөг.
Нийгэмд ноёлон тогтсон нийтлэг уур амьсгалын дагуу эцэг эх, мэргэжлээ сонгож байгаа залуус сонирхлынхоо өрөөсгөл чиг хандлагад хөтлөгдөн хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт хэрэгцээ байхгүй удирдах боловсон хүчин, нийгмийн ухааны мэргэжлийг ихээр сонгох төлөв хадгалагдсаар байна. Энэ нь төрөөс зохицуулах бодлогууд уялдаагүй , ойлгомжгүй байсны харгай. Өнөөдөр манай их, дээд сургуульд суралцагсдын 15 хувь нь инженер технологи, гурван хувь нь байгалийн шинжлэлийн чиглэлээр сурч байгаа нь эдийн засгийн шинэчлэл хийх, аажмаар мэдлэгт суурилсан эдийн засагт шилжихээр тунхагласан стратегийн бодлоготой төдийлөн нийцэхгүй байна.
Хоёрдугаарт, мэдээж мөнөөх ажлын байрны дутагдал. Улс орны эдийн засаг хямарч, хувийн байгууллага, аж ахуй нэгжүүдийн үйл ажиллагаа доголдож, эдийн засгаа хэмнэхийн тулд бүтэц дотроо цомхотгол хийх болсон нь улам нэрмээс болж эхэллээ.
Аав, ээжийнхээ цалингаар 18 нас хүртэл амьдраад, 22 нас хүртлээ сургалтын төлбөрөө даалгаж төгсөөд арай гэж дипломоо аваад, ажилд орох гэхээр ажлын байранд тавигдах шаардлага нь хэтэрхий өндөр. Тухайлбал, захын нэг жижиг ресторан зөөгч, үйлчлэгч ажилд авахдаа, дээд боловсролтой, 170 см-ээс дээш өндөртэй, царайны зөв дүр төрхтэй байх ёстой гэсэн шалгуур тавьдаг. Өнөөдөр их, дээд сургууль төгссөн дээд боловсролтой хүн зөөгч, үйлчлэгчийн ажил хийнэ гэдэг эмгэнэл. Зөөгч, үйлчлэгчийн ажил хийх гэж дээд боловсрол эзэмшээгүй нь мэдээж билээ. Гэвч тэдэнд сонголт бага. Учир нь дөнгөж сургуулиа төгссөн залуучууд мэргэжлээрээ ажилд орох гэхээр ажлын туршлагатай, мэргэжлээрээ 3-аас доошгүй жил ажилласан байх ёстой гэсэн шаардлагатай нүүр тулдаг. Энэ нь залуусын нийгэм дэх үнэлэмжийг бууруулах гол шалтгаан болсоор. Мөн энэхүү шалгуураас болж залуус ажилд орох цаашлаад биеэ даах хүсэл сонирхолгүй болж бэлэнчлэх сэтгэлгээнд автах хандлага давамгайлж байна.
Шударга, ардчилсан нийгэм маань залуучууддаа ингэж л хатуурхаж байна. Хийж бүтээх урам зориг дүүрэн залуусыгаа ажлын туршлагагүй хэмээн түлхэж байгаа энэ улс орны төрийн бодлого хаашаа юунд чиглэгдэж байгаа нь ойлгомжгүй. Хүн ажиллаж байж л ажлын туршлагатай болно. Гэтэл бүх газар ажлын туршлагагүй гээд авахгүй байхаар залуучууд яаж туршлага хуримтлуулах юм бэ. Уг нь бол Монгол улсыг монгол хүн тэр дундаа залуус л хөгжүүлэх учиртай баймаар.
Тэгвэл ирэх дөрвөн жилд энэ урсгалыг өөрчлөхгүйгээр улам олон боловсрол эзэмшсэн залуучуудаа ажилгүйчүүдийн эгнээ рүү шилжүүлж мэдэх нь. Боловсролын тогтолцооны талаар намуудын бодлого, мөрийн хөтөлбөрүүдэд багагүй заалт туссаны дотор МАН-ын мөрийн хөтөлбөр хамгийн олзуурхууштай заалтуудыг оруулж өгчээ. Тэдгээр зорилт нь одоогийн боловсролын тогтолцоонд зөв, эерэг өөрчлөлтийг авчраад зогсохгүй залуучууд, оюутнуудад ашиг тусаа өгөх бодлогууд аж.
Оюутныг цагаар ажиллуулсан аж ахуйн нэгжүүдийг урамшуулах замаар “Орлоготой оюутан” хөтөлбөр хэрэгжүүлнэ гэж МАН амлажээ. Энэ нь өнөөдрийн нөхцөлд тун нүдээ олсон зөв шийдэл байх болно. Оюутнуудыг ажиллуулах нь дотоодын компаниудад хямралыг давах бас нэг шийдэл болж өгнө. Нөгөөтэйгүүр, тэднийг ажиллуулах дур сонирхол эрс нэмэгдэнэ. Учир нь оюутнуудыг цагийн ажлын байраар хангасныхаа төлөө тэд төрөөс урамшуулал хүртэнэ. Хийх ажилгүй, ажил хайсан залуус хаа сайгүй болсон ийм үед дээрх бодлого хэрэгжих нь нийгэмд олон эерэг үр нөлөө авчрах юм.
МАН-ын бас нэг бодлого нь “Боловсролын зээлийн сан” шинээр байгуулж оюутан, залуус сургалтын төлбөрөө зээлээр төлж, сургуулиа төгссөний дараа ажил эрхлэх явцдаа эргүүлэн төлөх боломж бүрдүүлнэ. Үндэсний тэтгэлэг 70200 төгрөгийг үргэлжлүүлэн олгоно” гэж буй. Эдийн засгийн хямралын салхинд залуучуудаа өртүүлэхгүй байх холч бодлогын хувьд энэ нь олон нийтэд тун таалагдаж байгаа билээ. Өнөөдөр сургалтын төлбөрийн асуудал Монголын ихэнх гэр бүлд том дарамтыг үүсгэх болсон. Жил ирэх тусам сургалтын төлбөр өсч байна. БШУЯ-наас хэрэгжүүлж байгаа бодлогод их дээд сургуулийн төлбөрийн өсөлтийг инфляциас хамааран 10 хувиас хэтрүүлэхгүй байхаар болсон гэх боловч энэ нь хэрэгжээгүй юм. Сургалтын төлбөр жил бүр дунджаар 12-13 хувиар өсч иржээ. АШУҮИС гэхэд л сургалтын төлбөрөө өнгөрсөн жилийнхээс даруй 26 хувиар өсгөсөн байна.
2012 оноос хойш их, дээд сургуулийн сургалтын төлбөрийг 2.5 дахин, оюутны дотуур байрны төлбөрийг хоёр дахин нэмчихээд байгаа гэдэг баримт бол боловсролын талаарх бодлого хэрхэн завхарч, оюутан залуучуудад ирэх дарамт, төлбөрийн ачаалал хэр их нэмэгдсэнийг шууд илэрхийлнэ.
Тийм атал АН засгийн эрх барьж байх хугацаандаа төрийн өмчийн их дээд сургууль болох МУИС, ШУТИС, АШУҮИС, МУБИС, СУИС-ийг хувьчлах гэж оролдов.
Хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт хэрэгцээ, үндэсний эдийн засгийн бүтэц, онцлогтойгоо нийцсэн мэргэжилтэн бэлтгэх төрийн бодлого алдагдсан нь нэгэнт тодорхой. Гэтэл үүн дээрээ төрийн гэх хэдэн сургуулиа хувьчилж, бизнесийн буюу ашгийн байгууллага болгож хувиргах гэсэн оролдлого нь нэг ёсондоо том тэнэглэл болох шахсан юм. Сургалтын төлбөрийн өсөлт хяналтаас гарч, их, дээд сургуулиуд өөрсдийн хүссэн тарифаа оюутнуудад тулгана гэсэн үг. Тиймдээ ч МАН өөрийн мөрийн хөтөлбөртөө тусгайлан “Төрийн өмчийн томоохон их, дээд сургуулиудыг хувьчлахгүй” гэж оруулж өгчээ.
Мэргэжилтэн бэлтгэдэг их, дээд сургууль, коллеж, мэргэжил сургалт үйлдвэрлэлийн төвүүдийг хувьчлах тухай биш, харин тэднийг чанаржуулах, хөгжүүлэх шаардлага бий болчихоод байгааг АН-ын бодлого тодорхойлогчид олж харсангүй. Ихэнх сургууль орчин үеийн чиг хандлагаас хоцорсон, сургалтын хөтөлбөр, арга техник нь цаг үеээ даган шинэчлэгдээгүй, оюутнуудад мэдээлэх өгөх ном, сурах бичгээр хангах оновчтой тогтолцоо бүрдээгүй, ихэнхи тохиолдолд сурах орчин ачааллаасаа хэтэрсэн гэсэн дүр төрх өнөөдрийн бодит байдал юм. Тэгвэл үүнийг шийдэх ганцхан гарц бий гэж АН үзжээ. Тэр нь, төр өөрийн үүргээс чөлөөлөгдөж, төрийн их дээд сургуулиудыг хувьчлах. Энэ нь ямар сөрөг үр дагавартайг дээр өгүүлсэн. Сургалтын төлбөр нэмэгдэхээс эхлээд оюутан залуучуудын нуруун дээр л хор хохирол нь бууна. Тэгвэл МАН үүнийг арай өөрөөр шийдэхээр мөрийн хөтөлбөртөө тусгажээ. Өндөр хөгжилтэй орнуудын их, дээд сургуулиудад бакалавр, магистр, докторын сургалтад элсэгчдийн сонгон шалгаруулалтыг шударга, ил тод нээлттэй болгож, суралцагсдын тоог хоёр дахин нэмэгдүүлнэ гэжээ.
Мөн “Мэргэжилтэй ажилтан" бодлогын хүрээнд жилд 20.000–аас доошгүй залуучуудыг мэргэжил, ур чадвар эзэмшүүлэх сургалтад хамруулна гэсэн байна. Энэ нь дээрх асуудлуудыг шийдэх энгийн гарц, оновчтой шийдэл юм. Залуучууддаа боловсрол мэдлэг эзэмшүүлэх төрийн үүргээс МАН хэзээ ч татгалзахгүй гэдгийн илэрхийлэл. Гэтэл АН-ын эрх барих дөрвөн жилийн хугацаанд МСҮТ-үүдэд суралцагчдын тоо 10 орчим мянгаар буурсан гэх үзүүлэлт бий.
Бодлогын ийм хол зөрүүтэй хоёр намын аль нь ялбал оюутан залуучуудад ашигтай тусах вэ. Тэдний мөрийн хөтөлбөрт ийм ялгаа байгааг хэдхэн жишээгээр дурдлаа. МАН-ын дэвшүүлж буй бодлогыг энгийнээр цөөн үгэнд багтаавал “Оюутны төлбөр өрхийн орлогодоо үлдэнэ” гэж тодорхойлж болохоор байгаа бол АН ялалт байгуулсан тохиолдолд “Оюутны төлбөр өрхийн орлогодоо үлдэх нь бүү хэл, харин ч улам илүү нэмэгдэнэ” гэсэн төсөөлөл бууж байна.
/ardiinerkh.mn/
