Монгол улсын Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах ажил ид явагдаж байна. Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах ажлын хэсгийг УИХ-аас томилон ажиллуулж байгаа бөгөөд УИХ-ын гишүүн Н.Батбаяр уг ажлын хэсгийн ахлагчаар ажиллаж байгаа юм. Тэрбээр өнгөрсөн долоо хоногт сэтгүүлчдэд мэдээлэл өгөхдөө “УИХ-ын даргын захирамжаар батлагдсан Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах ажлын хэсэг дөрвөн сар гаруй хугацаанд ажилласныхаа үр дүнд бүлгүүдэд эхний ээлжийн саналаа танилцуулж байна. Манай ажлын хэсэг есөн хүний бүрэлдэхүүнтэй бөгөөд парламентад суудалтай бүх намын төлөөлөл орсон. Анхны үндсэн хууль батлалцсан долоон гишүүн орсон байгаа. Ажлын хэсэг 10 гаруй удаа хуралдаж, 30 гаруй асуудалд судалгаа хийсэн. Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулна гэдэг маш хариуцлагатай ажил учраас ул, суурьтай судалгаа хийсэн байх ёстой гэж үзэж байгаа. Дэлхийн бусад орнуудын Үндсэн хуулийг судалж байна” гэж байсан билээ. Манай улс Үндсэн хуульдаа зайлшгүй нэмэлт, өөрчлөлт оруулах ёстой гэж мэргэжилтнүүд хэлдэг. Тэгэж байж ядаж төр засгийн тогтвортой байдлыг хангана гэж үзэж байгаа юм. Ингээд Үндсэн хуульд шинээр ямар өөрчлөлтүүд орж байгааг 24 баримтаар хүргэж байна.
2. Сонгуулийн дүнгээр УИХ-ын нийт суудлын 50 хувиас дээш суудал авсан нам эвслийг УИХ-д олонхи гэнэ.
3. УИХ-ын гишүүн бүрэн эрхийнхээ хугацаанд улсын төсвөөс цалин авна. УИХ-ын гишүүн нь Ерөнхий сайд, Засгийн газрын гишүүнээс бусад, хуулиар тогтоосон үүрэгт нь үл хамаарах ажил, албан тушаал хавсарч болохгүй. Ерөний сайд, Засгийн газрын гишүүдийн 3/1-ны дээшгүй нь УИХ-ын гишүүн байж болно.
4. УИХ-ын гишүүн, Засгийн газар хууль санаачлах эрх эдэлнэ.
5. УИХ дахь олонхиос нэр дэвшүүлсэн хүнийг Ерөнхий сайдаар томилох саналыг тав хоногийн дотор УИХ-д оруулах.
6. Ерөнхийлөгчийн ба УИХ, түүний гишүүдийн сонгуулийг товлон зарлах байсныг Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөөр УИХ, түүний гишүүдийн сонгуулийг товлон зарлах болгожээ.
7. Засгийн газрын бүтцийг Ерөнхий сайд Ерөнхийлөгчтэй зөвшилцөн УИХ-д өргөн барьдаг байсан бол Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөөр бүх яамдын нэрийг заагаад өгчээ. Тодруулбал, Засгийн газар солигдсон ч яамдын тоо, нэр хэвээр байна гэсэн үг. Тодруулбал, 1. Сангийн яам, Дотоод хэрэг хууль зүйн яам, Гадаа хэргийн яам, Байгаль орчин хөгжлийн яам, Батлан хамгаалах яам, Гэгээрлийн яам, Эрүүл мэнд нийгмийн хамгааллын яам, Хөдөө, аж ахуйн яам, Дэд бүтцийн яам гэсэн үндсэн чиглэлийн есөн яамтай байхаар тусгажээ.
8. Монгол улсын Ерөнхий сайд Засгийн газрын бүрэлдэхүүний саналаа УИХ-д өргөн мэдүүлнэ.
9. Улаанбаатар, Дархан, Эрдэнэт хот болон аймгийн Засаг даргыг Ерөнхий сайд, баг, хорооны Засаг даргыг хот, сумын Засаг дарга тус бүрийг гурван жилийн хугацаагаар томилж чөлөөлнө.
10. Хотын сумын Засаг даргыг иргэд гурван жилийн хугацаагаар шууд сонгож, аймгийн Засаг дарга батламжилна. Зөвхөн иргэн өөрийн нэрийг хот, сумын Засаг даргад нэр дэвшүүлнэ. Хот, сумын Засаг даргыг аймгийн Засаг дарга хуульд заасан үндэслэлээр чөлөөлж, огцруулна. Улаанбаатар, Дархан, Эрдэнэт хот болон аймаг, хот, сум, баг, хорооны Хурлын шийдвэрт тухайн шатны Засаг дарга хорихг тавих эрхтэй.
11. Ерөнхий сайд шаардлагатай гэж үзвэл Засгийн газрын үйл ажиллагааны тодорхой асуудал хариуцсан гурваас илүүгүй Засгийн газрын гишүүнийг нэмж болно.
12. Ерөнхий сайд Засгийн газрын гишүүндээ Ерөнхийлөгч болон УИХ-д танилцуулснаар Засгийн газрын гишүүдийг томилсон УИХ-ын тогтоол батлагдсанд тооцно. Засгийн газрын бүрэн эрхийн хугацаа дөрвөн жил байна.
13. Ерөнхийлөгч огцорсон эвсэл нас нөгчсөн, хүсэлтээрээ чөлөөлөгдсөн бол Ерөнхийлөгч шинээр сонгогдож тангараг өргөх хүртэл бүрэн эрхийг нь Ерөнхий сайд хэрэгжүүлнэ. Энэ тохиолдолд Ерөнхийлөгчийг хоёр сарын дотор сонгоно.
14. Ерөнхий сайд Ерөнхийлөгчийн үүрэг гүйцэтгэх журмыг хуулиар тогтооно.
15. Ерөнхийлөгчийг сонгох журмыг хуулиар тогтооно. УИХ-д суудал бүхий нам дангаараа буюу хамтран Ерөнхийлөгчид тус бүр нэг хүний нэр дэвшүүлж УИХ-д өргөн мэдүүлнэ.
16. Ерөнхийлөгчийг сонгох асуудлыг УИХ-ын гишүүд аймаг, Улаанбаатар, Дархан, Эрдэнэт хотын ИТХ-ын дарга нарыг оролцуулсан бүрэлдэхүүнтэйгээр хэлэлцэж, нууц санал хураалтаар олонхийн санал авсан нэр дэвшигчийг Ерөнхийлөгчөөр сонгогдсон гэж үзэж бүрэн эрхийг нь хүлээн зөвшөөрсөн хууль гаргана.
17. Ерөнхийлөгчөөр 50 нас хүрсэн, сүүлийн 5-аас доошгүй жил эх орондоо байнга оршин суусан, Монгол улсын уугуул иргэнийг зургаан жилийн хугацаагаар нэг удаа сонгоно.
18. Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөр, мөнгөний бодлого, улсын төсөв, түүний гүйцэтгэлийг УИХ-д өргөж, гарсан шийдвэрийг биелүүлэх.
19. Ерөнхийлөгч УИХ-д болон ард түмэндээ хандан илгээлт гаргаж, чуулганд өөрийн тааллаар оролцох.
20. Ерөнхийлөгчид нэр дэвшигчдийн хэн нь ч төлөөлөн сонгогчдын олонхийн санал аваагүй бол анхны санал хураалтад оролцсон нийт төлөөлөн сонгогчийн хамгийн олон санал авсан хоёр хүнийг дахин санал хураалтад оруулна. Дахин санал хураалтаар нийт төлөөлөн сонгогчийн олонхийн санал авсан нэр дэвшигчийг УИХ Ерөнхийлөгчөөр сонгогдсон гэж үзэж бүрэн эрхийг нь хүлээн зөвшөөрсөн хууль гаргана.
Хэрэв хоёр дахь санал хураалтаар Ерөнхийлөгчид нэр дэвшигчдийн хэн нь ч төлөөлөн сонгогчдын олонхийн санал аваагүй бол дахин сонгууль явуулна.
21. Ерөнхий шүүгчийг Улсын дээд шүүхийн шүүгчид дотроосоо гурван жилийн хугацаагаар олонхийн саналаар нууц санал хураалтаар сонгоно. Түүнийг нэг удаа улируулан сонгож болно.
22. Улсын Ерөнхий прокурорыг Ерөнхий сайд нэр дэвшүүлж, УИХ-ын зөвшөөрснөөр Ерөнхийлөгч 6 жилийн хугацаагаар зарлиг гарган батламжилна.
23. Шүүхийн Ерөнхий зөвлөлөөс танилцуулсан Улсын дээд шүүхийн шүүгчдийг УИХ-ын зөвшөөрснөөр, бусад шүүхийн шүүгчдийг Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн санал болгосноор тус, тус Ерөнхийлөгч зарлиг гарган батламжилна.
24. Төрийн жинхэнэ албанд орох, тогтвортой ажиллах, албан тушаал дэвших нөхцөл баталгааг хуулиар тогтооно.
Т.Хулан
Эх сурвалж: 24 tsag.mn
