Хүүхдийн эсрэг хүчирхийллийг бие махбодын, сэтгэл санааны, бэлгийн, үл хайхрах гэж дөрөв ангилдаг. Эдгээрээс санаатай болон санамсаргүйгээр хамгийн их үйлдэгддэг нь үл хайхрах хүчирхийлэл юм. Хүүхдэд үлдэх сөрөг нөлөө нь ч тоймгүй их. Уг сэдвээр сэтгэлзүйч, НЗД-ын дэргэдэх Хүүхэд-залуучуудын сургалт хүмүүжлийн тусгай цогцолборын Захиргааны албаны дарга Б.Бүрэнтөгстэй ярилцлаа.

-Хүүхдийг үл хайхрах хүчирхийлэл гэж юуг хэлж байна вэ?

-Хүүхдийн хайрлуулах, хамгаалуулах эрхийг зөрчиж, суурь хэрэгцээнүүдийг зориуд болон зориуд бусаар үгүйсгэхийг үл хайхрах хүчирхийлэл гэж буй юм. Үүнд гэр бүл, асран хамгаалагч, хүрээлэлд нь байгаа бүх хүн хамааралтай.

-Үл хайхрах хүчирхийлэлд өртсөн, үүнийг мэдэрч өссөн хүүхдэд учрах сөрөг үр дагавар нь юу вэ?

-Томчууд бид хүүхдээ дөрвөн янзаар үл хайхардаг.

1. Биемахбодын үл хайхрал - Үүнд хүүхдийг дааруулах, өлсгөх, шим тэжээлээр дутмаг хоол хүнс өгөх, хүчээр идүүлэх, дулаан байр, хоол хүнсээр хангахгүй байх, зодох, шийтгэх зэрэг орно.

2. Боловсролын үл хайхрал – Энэ нь сургууль, давтлага, дугуйланд нь явуулахгүй байх, таслуулах, хичээл, даалгаврыг нь хийлгэхгүй, анхаарахгүй байх зэргээр илэрнэ. Үүнээс болж тухайн хүүхэд оюуны хөгжлийн хувьд бусдаасаа хоцрох, хэл ярианы бэрхшээлтэй, өөртөө итгэлгүй болох зэрэг сөрөг үр дагавартай.

3. Эрүүл мэндийн үл хайхрал - Хүүхэд өвдсөн ч эмнэлэгт үзүүлэхгүй байх, дур мэдэн гэрээр эмчлэх, халуун, хүйтэнд тохироогүй хувцас өмсүүлэх, эрүүл мэндэд нь анхаарахгүй байх зэрэг орно.

4. Сэтгэл санааны хувьд үл хайхрах – Энэ нь хүүхдээ ойлгохгүй, ярилцахгүй байх, үзэл бодлыг нь сөргөөр няцаах, өөрийн байр суурийг хэт тулгах, хүүхдийнхээ бодол, сонирхлыг харгалзахгүйгээр өөрийн мөрөөдөл, мэргэжлийг хүүхдэдээ тулгах зэргээр илэрдэг.

Эдгээр үл хайхралд өртсөн хүүхдүүд ирээдүйд зан ааш нь хурцадмал, сэтгэл хөдлөлөө илэрхийлэх, удирдах чадамжгүй болдог. Мөн найз нөхөд, хамт олныхоо дунд сөрөг харилцаа үүсгэх, өөрийгөө хэт анхаарахгүй байх, эсвэл хэт цэвэрч болох, цахим хэрэглээ, тоглоом болон согтууруулах ундаа зэрэгт донтомтгой, бусдыг буруутгамтгай, хэт шүүмжлэгч, өөртөө итгэлгүй нэгэн болдог. Тиймээс эцэг эхчүүд үүнд эртнээс буюу хүүхдээ бага байхаас нь анхаарч, би хүүхдээ үл хайхраад байгаа юм биш биз гэж дүгнэлт хийх хэрэгтэй. Ер нь хүүхдээ үнсэхгүй байх нь хүртэл үл хайхрах хүчирхийлэл болдог.

Хүүхдээр дүү нарыг нь харуулж байгаа бол бас л хүчирхийлэл

-Үл хайхрах хүчирхийлэл далд байдлаар их явагддаг гэдэг шүү дээ. Энэ нь манайд ямар үйлдэл, хандлагуудаар түгээмэл илэрдэг вэ?

-Тиймээ. Чимээгүй, далд байдлаар маш их явагддаг. Наад зах нь тухайн өдрийн цаг агаарт тохирсон хувцас өмсүүлэхгүй дааруулж, эсвэл халууцуулдаг. Халуунд нарны малгай өмсгөхгүй наршуулчихдаг. Тогтмол цагт унтуулдаггүй. Хүүхдийг орой 10 цаг гэхэд унтуулаагүй байх нь хүүхдийнхээ нойр болон амьдралын хэв маягт алдаа гаргаж, үл хайхрах хүчирхийлэл үйлдэж байна гэсэн үг. Мөн хүүхдээ өвдөнгүүт эмнэлэгт үзүүлдэггүй, гэрээрээ анагаах гээд цаг алддаг. Эсвэл “Хүүхэд юм байж битгий баашлаад бай, хүүхэд юм байж өвчин ярилаа” гэдэг эцэг эх ч цөөнгүй.

Бас нэг тогтмол гардаг үл хайхрах хүчирхийлэл бол айлын том хүүхдүүдээр дүү нарыг нь харуулдаг, асруулдаг. Өөрөөр хэлбэл, аав ээжийн үүрэг гүйцэтгүүлчихдэг. Энэ бол хүүхдийн хийх ажил биш. Энэ бол хүчирхийлэл.

-Үл хайхрах хүчирхийлэл гэж юу вэ, бид хүүхдээ үл хайхарч байна уу, үгүй юу гэдгээ манай эцэг эхчүүдийн олонх мэддэггүй. Тэгэхээр одоо өөрсдөдөө ямар анализ хийж, үүнийгээ ойлгох вэ?

-Эцэг эхчүүд маань хамгийн түрүүнд хүүхдээ маш сайн ажиглах хэрэгтэй.Таны хүүхэд өнөөдөр ямар байдалтай байна вэ гэдгийг анзаар, тэднийгээ сонсож, цаг гарга. Мөн залуучууд гэр бүл төлөвлөлтөндаа анхаарч, нийгэм ийм байна, тийм байна гэж шүүмжлэхээс гадна бид аав ээж болж, хүүхэд асран хамгаалахад бэлэн байна уу, бэлтгэгдсэн үү гэдгээ бодох хэрэгтэй. Мэдээлэл олж авах боломж асар их болсон энэ үед хэрэгтэй, баттай эх сурвалжтай, зөв мэдээлэл олж уншиж, судалж, мэдлэгээ нэмэгдүүлж байх нь зүйтэй.

Хүүхэд өсгөж, хүмүүжүүлнэ гэдэг нь эцэг эх, асран хамгаалагчаас маш их хичээл зүтгэл, цаг зарцуулалт, ур чадвар, мэдлэг шаарддаг. Манай монголчууд “Хүүхэд маань зөнгөөрөө өссөн”, “Ээж аавыгаа зовоохгүй өөрөө хүн болчихсон” гэж их ярьдаг. Тэгээд эцэст нь алдаа гаргах юмуу, сөрөг авирлахад энэ хэнийгээ дуурайгаад ийм болчихов гэдэг. Энэ нь та хүүхэддээ анхаарч өсгөөгүй, үл хайхарсны л үр дагавар.

Зарим эцэг эхчүүд дээр дурдсан санаатай, санамсаргүй үйлдлээр хүүхдээ үл хайхарсан байна гэдгээ ойлгоод сэтгэлээр унах тохиолдол цөөнгүй гардаг. Энэ үл хайхралаа нөхөх аргууд бас бий.

Үл хайхралыг нөхөж болдог

-Ямар аргууд байдаг вэ?

-Хүүхдээсээ хол байсан ч өдөр бүр утсаар ярьж хайртайгаа хэлэх, үнсэх, тэврэх зэргээр хүрэлцэх, хайрлахад аз жаргалын даавар ялгарч, хүүхэд өмнөх гомдсон, дутуу хайрлагдаж байгаа мэт санагдсан зэрэг сөрөг мэдрэмжүүдээ мартдаг. Мөн яагаад хүүхдээрээ бахархдаг, яагаад хайртай вэ гэдгийг нь хэлж байх хэрэгтэй.

-Бусад хөгжингүй улс оронд үл хайхрах хүчирхийлэл хэр их гардаг, хэрхэн тэмцдэг бол?

-Миний харж буйгаар хөгжингүй орнууд хуулиндаа хүчирхийллийн эсрэг тодорхой тусгачихсан, энэ нь гэр бүл төлөвлөлт, соёлд нь гүн бат суучихсан байдаг. Тэгэхээр манай улсыг бодвол үл хайхрах хүчирхийлэл, түүний үр дагавар харьцангуй бага илэрдэг.

Мөн зхүүхдүүд өөрснөө үл хайхрах болон бусад төрлийн хүчирхийллийн тухай мэдлэг, мэдээллийг цэцэрлэг, сургууль болон бусад нөлөөллийн аргуудас мэдэж авсан байдаг. Насанд хүрэгчид ч мөн энэ талын мэдлэгтэй, тухайн тойргийн, сургуулийн гэх мэт уулзалтууд их хийгддэг. Харамсалтай нь манайд өнөө хэр нь эцэг эх, асран хамгаалагчид хүүхдийнхээ багш нар болон гэр бүлийн, хүний эрхий мэргэжилтнүүдтэй тэр бүр уулзахгүй, завгүй гээд яваад байдаг буруу дадал зуршилтай. Нэг үгээр хэлбэл өөрсний үүрэг хариуцлагыг бүрэн хүлээж авахгүй байна гэсэн үг.