“Өргүй бол баян”. Монголчууд өр зээлийн мөн чанар, агуулгыг ийм үгээр илэрхийлдэг. Нэг ёсны өргүй амьдрах философи нь энэ. Өнгөрөгч тавдугаар сарын сүүлчээр УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдааны үеэр Сангийн яамны төлөөлөгч Монгол Улс гадаад зээлийн хүүнд өдөрт 10 тэрбум төгрөг төлж байна гэх мэдээллийг өгсөн. Хэрэв энэ тоог бүтэн жилээр тооцож үзвэл толгой эргэм том тоо гарна. Тэр нь нийт дүнгэээрээ 3.6 их наяд гаруй төгрөг болно. Энэ бол манай улсын төсвийн жилийн орлогын гуравны нэгтэй дүйхүйц хэмжээ. Гадаадын зээлийн хүүнд ганцхан өдөрт төлж байгаа 10 тэрбум төгрөгөөр наанадаж 640 хүүхдийн сургууль барихад хүрэлцэнэ.

Дээрх хуралдааны үеэр УИХ-ын Төсвийн байнгын хорооны дарга Ч.Хүрэлбаатар “Засгийн газрын гадаад өрийн хүүнд өдөрт 2.5 тэрбумыг төлдөг гэсэн тоо баримтыг мөн дурдсан. Энэ бүхнээс Монгол Улсын гадаад өр эргээд эдийн засгаа боомилж байгаа гэсэн ерөнхий агуулга уншигдана.

Монгол Улсын нийт гадаад өр 33.2 тэрбум ам.доллар гэж 2021 оны сүүлээр бүртгэгджээ. Үүнээс Засгийн газрын өр 8.4 тэрбум ам.доллар. Өрийн үйлчилгээнд 2022 оны төсөвт нийт 909 тэрбум төгрөг суусан. Өөрөөр хэлбэл зээлийн хүүнд улсын төсвөөс жилдээ бараг нэг их наяд төгрөгийг төлж байна. Өөрсдөө мөнгөгүй, өрөөлөөс авсан зээлдээ өндөр хүү төлж улс орноо хөгжүүлэх ийм зураглалыг үе үеийн эрх баригчид гаргаж иржээ. Одоо Монгол улс өрийн хамгийн дарамттай, дефолт зарлахад ойрхон байгаа орны нэг.

ГАДААД ӨРИЙН ТАЛААР ЭРХ БАРИГЧИД БА ЭДИЙН ЗАСАГЧИД ЮУ ХЭЛЭВ

Сангийн сайд Б.Жавхлан: Зорилготой, зохион байгуулалттай буруу ташаа мэдээлэл гаргаж байна. Засгийн газар өрөө төлж чадахгүй дефольт болоод хөрөнгө, мөнгөө хураалгах байдал үүсээгүй. Өнгөрсөн жил “Century” бондыг гаргаж амжиллтай зохицуулалт хийсний дараа манай зээлжих зэрэглэл ахисан. Энэ бол гадаад зах зээл дэх манай өрийн менежментэд тавьж буй дүн

Эдийн засагч Н.Энхбаяр: Шри Ланка улсын гадаад өрийн ДНБ-д эзлэх хэмжээ манайхаас бага байсан. 80 тэрбум долларын эдийн засагтай тус улсын гадаад өр нь 50 тэрбум доллар. Харин манайх нийт 14 тэрбум долларын эдийн засагтай. Үүнээс засгийн газрын өр нь найман тэрбум. Монгол Улсын нийт өр 33 тэрбум доллар. Манай үзүүлэлт Шри Ланка улсаас илүү тааруу. Тэгтэл манайхаас харьцангуй гайгүй үзүүлэлттэй Шри-Ланк улс төлбөрийн чадамжгүй болоод дампуурч байна.

“ХООЛОЙД ТЭЭГЛЭЖ” БУЙ ЭРГЭН ТӨЛӨЛТҮҮД

Эрх баригчид энэ бүрэн эрхийн дөрвөн жилийн хугацааг хамгийн их гадаад өр төлөх ачаалалтай үе гэж тодотгож байгаа. Энэ ч үнэн.

2023 онд "Гэрэгэ" бондын 540 сая ам.доллар, Хөгжлийн банкны Засгийн газраар баталгаа гаргуулж авсан "Самурай" бондын 730 тэрбум төгрөг, Хөгжлийн банкны "Евро" бондын 500 сая ам.долларын өрийг төлөх ёстой. "Самурай" бондын 730 тэрбум төгрөгийн өрийг Хөгжлийн банк өөрөө төлж чадахгүй бол Засгийн газрын эрсдэл болно. Гэхдээ Хөгжлийн банкны чанаргүй зээлээс 260 орчим тэрбум төгрөгийн зээл төлөгдсөн. Ингэснээр одоогийн байдлаар "Самурай" бондын гуравны нэгийг Хөгжлийн банк өөрийн эх үүсвэрээрээ төлөх боломжтой болсон. Түүнчлэн энэ оны эцэст 136 сая ам.долларын “Гэрэгэ” бондын эцсийн төлбөрийг төлж дуусгана.

ӨРИЙГ ӨРӨӨР ТӨЛДӨГ “ӨРИЙН МЕНЕЖМЕНТ”

Засгийн газар гадаад өрийн стратегийг УИХ-аар батлуулж мөрддөг.Энэ нь гурван жилийн хугацаатай. Гурван жилийн хугацаа сая дууссан. Саяхан төсвийн хүрээний мэдэгдэлтэй хамт дараагийн гурван жилийн стратегийг танилцуулаад байгаа.

Энхүү стратегийн гол агуулгад зарим өрийн хугацааг хойш нь сунгаж хүүг нь багасгах буюу төсөвт ирж буй дарамтыг багасгах байр суурь давамгайлдаг. Товчхондоо өрийг боломжоороо төлж барагдуулахаас илүүтэй өрийг өрөөр төлөх, хугацааг нь сунгах, хүүг нь багасгах гэсэн тулга тойрсон менежментийг түлхүү хэрэглэдэг. Яг л хойд хормойгоо авч урд хормойгоо нөхөх замаар. Үүний нэг жишээ нь өнгөрсөн жил “Century” бонд гаргаж нэг тэрбум ам.долларын өрийн зохицуулалт хийж тэр хэмжээний Засгийн газрын өрийг хойш нь сунгаж чадсан.

Ирэх онд төлөх бондуудын өрийг ч иймэрхүү замаар өрийг өрөөр төлөх замаар шийдвэрлэх биз.Сангийн сайд Б.Жавхлан УИХ-ын хуралдаан дээр “Бид жилд төлөх ёстой өрөө тухайн жилд нь бүрэн төлж барагдуулах ямар ч боломжгүй” гэдгээ ил цагаан хэлсэн.

Гэхдээ Засгийн газрын өрийг чадлынхаа хэмжээнд 150-200 сая ам.доллар төлдөг байсан бол боломж гарвал дээрх хэмжээнээс ахиулж жил бүр 200-300 сая ам.долларын өрийг багасгах зорилготой байгаа гэж мэдэгдсэн.

БНХАУ-Д БИД ХЭДИЙ ХЭМЖЭЭНИЙ ӨРТЭЙ ВЭ

Сангийн сайд Б.Жавхлан саяхан өгсөн ярилцлагадаа дараах тоо баримтыг дурджээ. Тэрбээр, БНХАУ-аас нэг тэрбум, дөрвөн сая ам.долларын зээлтэй байна. Засгийн газрын найман тэрбум өрийн нэг тэрбум нь Хятадаас авсан гэсэн үг юм. Нийтдээ уг мөнгөөр 23 төсөл арга хэмжээг санхүүжүүлсэн. Үүнээс 13 нь хэрэгжиж дууссан, 10 нь хэрэгжиж байгаа. Салбараар нь авч үзвэл зам тээвэр-13, Хөдөө аж ахуй-3, Эрчим хүч-2, Эрүүл мэнд-1, Харилцаа холбоо-1, Үйлдвэрлэл-1, Боловсрол-1, Барилга-1 төсөл хэрэгжиж байна. Томоохноос нь дурдвал, Улаанбаатар хотын төв цэвэрлэх байгууламж 250 сая, Улаанбаатар Хөшигтийн хөндийн хурдны замын төсөл 140 сая, Улаанбаатар Мандалговийн цахилгаан дамжуулах агаарын дэд станц барих төсөл 113 сая, Баянхонгор Байдраг гүүр чиглэлийн 109 км авто зам барих төсөл 60 сая, Замын-Үүд дэд бүтцийг сайжруулах 50 сая, Баруун бүсийн замын коридор хөгжүүлэх 50 сая гэх мэт төслийг БНХАУ-аас урт хугацааны хөнгөлөлттэй зээлээр авсан” гэжээ.

Түүнчлэн одоо яригдаж байгаагаар Эрдэнэбүрэнгийн УЦС-ыг БНХАУ-ын Эксим банкны 271 ся ам долларын зээлээр санхүүжүүлнэ.

ЭРХ БАРИГЧДЫН ТАЙВШРУУЛАЛ БА ИРГЭДИЙН БУХИМДАЛ

Гадаад өр, тэр дундаа БНХАУ-аас авч буй их хэмжээний зээлтэй холбоотойгоор иргэдийн дунд ихээхэн бухимдал байгааг цахим орчноос анзаарахад төвөгтэй биш. Түүнчлэн өрөө төлж чадахгүй газар нутгаасаа алдах вий гэсэн болгоомжлол, бүр айдас олон хүний сэтгэлд хургаастай байна. Энэ бүхэнтэй холбоотойгоор нийгмийн сүлжээнд үнэн худал нь мэдэгдэхгүй мэдээлэл явж буй. Тухайлбал, БНХАУ-аас авсан зээлээ төлж чадахгүй боомтоо гөх хэмжээнд хүрсэн гэж гадаадын хэвлэлд мэдээлсэн гэхчлэн. Газар нутагтайгаа байвал хар цай хатсан талхтайгаа байсан ч хамаагүй гэх байр суурийг иргэд илэрхийлж байгаа.

Тэгвэл Сангийн сайд Б.Жавхлан энэ талаар саяхны нэг ярилцлагадаа "Зорилготой, зохион байгуулалттай буруу ташаа мэдээлэл гаргаж байна. Засгийн газар өрөө төлж чадахгүй дефольт болоод хөрөнгө, мөнгөө хураалгах байдал үүсээгүй. Зөвхөн нэг улсаас авсан өр 20 тэрбум ам.доллар байх тооцоо гэж юу байх вэ. Тэгэхээр өрөндөө газар нутгаа өгнө гэдэг ташаа мэдээлэл...

Өнгөрсөн жил “Century” бондыг гаргаж амжиллтай зохицуулалт хийсний дараа манай зээлжих зэрэглэл ахисан. Энэ бол гадаад зах зээл дэх манай өрийн менежментэд тавьж буй дүн" гэжээ.

Мөн тэрбээр "Одоогоор дефолт зарласан өр төлбөр дуулдахгүй байна" гэжээ. Одоогоор... Энэ бол төрийн сайдын тун итгэл муутай үг. Нөгөө талаасаа дефолт зарлах нь цаг хугацааны асуудал байж мэднэ гэсэн далд болгоомжлол байх шиг.

Монгол улсын гадаад өр зээл, хүү, эргэн төлөлтийн зураглал ерөнхийдөө иймэрхүү.

Г.Хан