Хувьцаа эзэмшигч, хөрөнгө оруулагчдын эрхийг хамгаалах төвийн тэргүүн Э.Алтаншагайтай ярилцлаа.

-Одоогийн байдлаар “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн хувьцаагаа хэдэн иргэн баталгаажуулж аваад байна вэ?

-Өнөөдрийн байдлаар “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн 1072 ширхэг хувьцаагаа 790 мянган иргэн баталгаажуулж авсан. Энэ бол тийм ч сайн үзүүлэлт биш. Ер нь одоо хүртэл манай иргэдийн дунд хувьцааны тухай ойлголт муу байна. 1072 ширхэг хувьцаа эзэмшиж байгаа иргэд үнэт цаасны дансаа нээлгэх шаардлагатай тухай өмнө нь ч олон удаа ярьсан. Энэ удаад ч дахин сануулж хэлэх нь зүйтэй байх. Маш товчхондоо хувьцаагаа авах хүсэлтэй иргэд заавал брокер диллерийн компанид үнэт цаасны данстай байх ёстой. Ингэхийн тулд иргэний үнэмлэх, хүүхэд бол төрсний гэрчилгээ шаардлагатай. Мөн 5000 төгрөг авч очно. Үүнээс гадна ногдол ашгаа хүлээж авах банкны данс, дугаараа мэдэж байх хэрэгтэй. 2012 оны дөрөвдүгээр сарын 11-ээс өмнө төрсөн иргэн, хүүхэд бүр “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн хувьцааг эзэмших эрхтэй.

-Тус хувьцааны үр өгөөжийн тухай яриа иргэдийн сонирхлыг одоо хэр нь татсаар байна. Харин та үүнийг хэрхэн тооцож байна вэ?

-“Эрдэнэс Тавантолгой” компани 15 тэрбум хувьцаатай. Үүний гурван тэрбум хувьцааг нь 2.8 сая иргэнд хувааж өгсөн. Энэ бол нийт хувьцааны 20 хувь нь юм. Үлдсэн хувьцааных нь 50 хувийг “Эрдэнэс Монгол” компани эзэмшдэг. Одоо үлдсэн 30 хувийг нь Хятадын “Чайна Шинхуа”, Японы “Сумитомо”, Монголын “Энержи ресурс” гэсэн гурван компанийн консерциум дөрвөн тэрбум ам.доллараар худалдан авах санал ирүүлж яриа хэлцэл хийж байна. Тэгэхээр бүх хувьцааг нь аваад дуусах нь гэсэн үг. Иймд иргэд өөрийн хувьцаагаа яаралтай авах нь зүйтэй юм. Эхний ээлжинд хувьцаагаа авах хэрэгтэй. Ирээдүйд үнэд орно. Наад зах нь нэгж хувьцааны үнэ 2000 төгрөгт хүрлээ гэж бодоход эргүүлээд борлуулах эрх ч бас бий шүү дээ. Иргэд хувьцаагаа аваад дуусахаар зарах, бэлэглэх, барьцаанд тавих, өвлүүлэх гээд бүх эрхийг нь нээх учиртай. Засгийн газар энэ эрхийг нь нээх хуулийн заалт бий. “Эрдэнэс Тавантолгой” компани бол 300 жилийн нөөцтэй том орд. Тэгэхээр хувьцаа нь он жил өнгөрөх тусам илүү их үнэд хүрэх хүлээлт бий. Бидний үзэж буй хамгийн бага тооцоогоор хувьцаа эзэмшигч жилд 125 мянган төгрөгийн ногдол ашиг хүртэх боломжтой байна. Үүнийгээ 30 жилээр бодохоор гурван сая гаруй төгрөгтэй болно гэсэн үг. Үүнээс гадна улстөрчид “Хувьцааг амь оруулах” гэж ярих болсон. Энэ бол буруу ойлголт л доо. Уг нь хувьцааны хоёр дахь зах зээлийг нээнэ гэж ярих учиртай юм.

-Хувьцаанаас татгалзаж, бэлэн мөнгө авсан иргэд бий. Мөн орон сууцны урьдчилгаа төлбөрт тооцуулах хүсэлт илэрхийлсэн иргэн ч олон байгаа юм билээ. Тэд хувьцаагаа эргүүлэн авах боломж бий юү?

-Хувьцаагаа авахгүй гэсэн 1.2 сая иргэн бий. Мөн энэ компанийн хувьцааг эзэмших 2.8 сая иргэний тодорхой хэсэг нь бэлэн мөнгө авсан. Тухайлбал, өндөр настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, оюутан зэрэг хүмүүс бэлэн мөнгө болон сургалтын төлбөр хэлбэрээр авсан байгаа. Засгийн газраас “Та нэг сая төгрөг бэлнээр авах уу, эсвэл орон сууцны урьдчилгаанд төлөх үү, сургалтын төлбөрөө хийх үү” гэж иргэдээс санал авсан. Гэтэл иргэдийн хувьцааны талаарх ойлголт төдийлөн сайн биш учраас нэг сая төгрөг бэлнээр авах өргөдөл өгсөн. Гэтэл тэд одоо хүртэл нэг сая төгрөгөө авч чадаагүй. Тэр иргэд нэг сая төгрөгөөс татгалзаж хувьцаагаа эргүүлэн авах боломж бий. Өргөдлийн маягт байгаа. Үүний дагуу өргөдлийг нь авч Засгийн газарт шилжүүлсэн. Засгийн газраас бидэнд нэг жилийн өмнө “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн удирдлагаар дамжуулж хариу өгсөн. Энэ хариунд “Иргэд хэрэв хувьцаагаа буцааж авахыг хүсвэл өргөдлөө гаргаж өг. Хувьцааг нь эргүүлэн олгох боломжтой” гэж дурдсан. Энэ бол таатай мэдээлэл.

-Тэгэхдээ ямар нэгэн нэмэгдэл төлбөр байхгүй биз дээ?

-Бага зэрэг зардал гарна. Гэвч тухайн иргэн үнэт цаасны данстай бол дахин нээлгэх шаардлагагүй. Хэрэв дансгүй бол нээлгэхэд 5000 төгрөг төлнө. Манай байгууллага иргэдийн өргөдлийн маягтыг бөглүүлж, иргэний үнэмлэхийг нь ард нь хэвлээд “Эрдэнэс Тавантолгой” компанид шилжүүлэн өгөхөд 1000 төгрөгийн хураамж авдаг. Одоогоор манай байгууллагад 10 мянга гаруй иргэн хандсан. Тэдний 6000 орчим нь хувьцаагаа эргүүлэн авах өргөдөл гаргалаа. Үлдсэн нь нэг сая төгрөгөө авах шийдвэр нь хэвээр байгаа гэж ойлгож байна.

-Тэгвэл нэг сая төгрөг авна гэсэн сонголтоо өөрчлөөгүй тохиолдолд ямар байдал үүсэхээр байгаа вэ?

-Хэрэв нэг сая төгрөгөө авна гэсэн сонголтоо өөрчлөөгүй бол таны хувьцааг Засгийн газрын үнэт цаасны дансанд эргүүлэн татна гэсэн үг. Мэдээж татаж авсан хувьцаагаа Засгийн газар “Эрдэнэс Тавантолгой”-н хувьцааг худалдан авах сонирхолтой хүнд худалдана. Тэгж байж таны нэг сая төгрөгийг бэлнээр өгнө гэж ойлгох хэрэгтэй. Харин бөөнд нь өгөх эсэхийг тухайн үед УИХ, Засгийн газар л шийдэх байх. Магадгүй хуваан олгож ч болох шүү дээ.

-Иргэд хувьцаагаа авч дуусаагүй байхад хоёр дахь зах зээлийг нээх тухай яриа ч гарч байгаа. Энэ боломжтой юу?

-Хувьцаагаа баталгаажуулж аваагүй иргэн олон байгаа тухай дээр дурдсан. Ийм тохиолдолд арилжааны эрхийг нь нээх юм бол жинхэнэ утгаараа бантан болж хувирна шүү дээ. Харин иргэд хувьцаагаа аваад дуусчих юм бол маргааш нь ч гэсэн хоёр дахь зах зээлийг нээх тухай асуудлыг тавьж болно. Тийм л учраас хамгийн чухал нь иргэд хувьцаагаа яаралтай авч дансандаа хийх шаардлагатай байгаа.

-Нүүрсний ханш олон улсын зах зээл дээр унахаар энэ хувьцаа үр ашгаа өгөхгүй гэсэн ойлголт иргэдийн дунд бий. Энэ хэр бодитой мэдээлэл вэ?

-“Холын хараагүй хүнд ойрын зовлон их” гэдэг үг бий. Тиймээс богино хугацааны зүйлд санаа зовох шаардлагагүй гэж би хэлнэ. Нүүрсний үнэ ханш буурсан ч “Эрдэнэс Тавантолгой”-н хувьцаагаа эзэмшинэ гэдэг нөөц баялгийнхаа эзэн байна гэсэн үг. Үүнээс гадна үнэт цаасны зах зээлд гэгээлэг сайхан зүйл ч бий. Тухайлбал, орон нутгийн “Тавантолгой” гэж компани 2013 онд нэг ширхэг хувьцаанд 766 төгрөг, нийт 40 тэрбум төгрөгийн ногдол ашиг тараасан тохиолдол бий.

Д.Булган