Монгол Улсын Үндсэн хуулиас эхтэй хөгжлийн бодлогын цогц хууль эрх зүйн шинэчлэл, өөрчлөлтүүд, үүний хүрээнд хийгдэж буй ажлууд, хөгжлийн бодлого, төлөвлөлт тогтвортой хэрэгжихэд оруулж буй хувь нэмрийн талаар Үндэсний хөгжлийн газрын дарга Х.Батжаргалтай ярилцлаа.

- Сайн байна уу. Танд энэ өдрийн мэндийг хүргэе. Сүүлийн 2 жилийн хугацаанд Монгол Улсын хөгжлийн бодлогын хууль эрх зүйн орчинд шинэчлэл хийгдэж, нэлээн өөрчлөлтүүд орлоо. Түүний ач холбогдлын талаар тодруулбал?

- Хөгжлийн бодлогын хууль эрх зүйн шинэчлэлийн ач холбогдлын талаар ярихын тулд эхлээд 2019 онд хийсэн Монгол Улсын Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөөс эхлэх ёстой. Үндсэн хуулийн 25 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 7-д “... хөгжлийн болон үндэсний аюулгүй байдлын бодлогод нийцүүлэн боловсруулсан Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөр, улсын төсөв, түүний гүйцэтгэлийн тайланг батлах” гэж тодорхой тусгаж өгсөн нь хөгжлийн бодлогын баримт бичгийн хэрэгжилтийг Улсын Их Хуралд нэгтгэн тайлагнах зарчим болон төлөвлөлтөд суурилсан төсөвлөлтийн зарчмыг нэмж байгаа юм. Нөгөөтээгүүр, Үндсэн хуульд “Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлт тогтвортой байна” гэсэн заалт оруулж өгсөн. Энэ нь Засгийн газар солигдох тоолонд төрийн бодлогын залгамж чанар алдуурдаг байсан алдаа дахиж давтагдахгүй байх, мөн хөгжлийн бодлогын баримт бичгүүдийн төрлийг системчилж, бодлогын уялдаа, нэгдмэл цогц байдлыг хангаж, хариуцлагын тогтолцоог тодорхой болгоход чухал үр нөлөөтэй юм.

Улмаар 2020 онд Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн үзэл баримтлал, зарчимд нийцүүлэн Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлт, түүний удирдлагын тухай хуулийг шинэчлэн баталсан.

Энэхүү хууль нь Монгол Улсын урт, дунд, богино хугацааны хөгжлийн бодлого, төлөвлөлт, тэдгээрийн уялдаа, хоорондын нийцлийг хангаж, түүнийг боловсруулан батлах тогтолцоог бэхжүүлэхэд чухал ач холбогдолтой.

Гэвч хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй бусад хуулиуд нь Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлт, түүний удирдлагын тухай хуульд нийцэхгүй, хэрэгжүүлэгч байгууллагын үйл ажиллагаанд тодорхойгүй нөхцөл байдал бий болгож байсан тул Улсын Их Хурал, Засгийн газрын бүрэн эрх, Үндэсний хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага болон бусад хөгжлийн бодлого төлөвлөлтөд оролцогчдын чиг үүрэг болон хөгжлийн төлөвлөлтийн баримт бичигт зарим өөрчлөлтийг хийх, шаардлагатай тохиолдолд хүчингүй болгох зохицуулалтыг тусгасан. Улмаар салбар, бүс, засаг захиргааны нэгж тус бүр алс хэтийн бодлогогүй, уялдаа муутай баримт бичгийг тус тусдаа боловсруулдаг байдал цэгцэрч, илүү улс орны эрх ашигт нийцсэн нэгдсэн бодлогыг тодорхойлж батална гэсэн үг юм.

- Шинэчилсэн хуулиа дагаад бусад холбогдох хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн баримт бичигт мөн өөрчлөлт гарна гэж байна. Үүний хэрэгжилт ямар шатандаа явж байна вэ?

- Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлт, түүний удирдлагын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгаар улсын хэмжээнд урт буюу 30 жилийн хугацааны 1 баримт бичиг, дунд буюу 10 жилийн хугацааны 7 төрлийн зорилтот хөтөлбөр, 4 болон 5 жилийн төлөвлөлтийн 2 баримт бичиг, богино буюу 1 жилийн төлөвлөгөө, улсын төсөв гэсэн 2 баримт бичиг гээд 5 шатлалын нийт 12 бодлого, төлөвлөлтийн баримт бичигтэй байх тогтолцоог бүрдүүлсэн. Сүүлийн 30 жилийн хугацаанд Монгол Улсын хэмжээнд 500 гаруй хөгжлийн бодлогын баримт бичгүүдийг баталсан байдаг. 2017 оноос эхлэн Засгийн газар, Үндэсний хөгжлийн газар болон холбогдох байгууллагуудын төлөөллөөс бүрдсэн ажлын хэсгийн зүгээс эдгээр бодлогын баримт бичгүүдэд дүн шинжилгээ хийж, тайлан дүгнэлтийг Засгийн газарт хүргүүлж байсан. Энэхүү хөгжлийн бодлогын цогц хууль эрх зүйн шинэчлэлийн үр дүнд зарим шаардлагагүй гэж үзсэн баримт бичгийг хүчингүй болгож, агуулгаар нь хуульд нийцүүлэн шингээж цэгцлэх ажил хийгдэж дуусах шатандаа орсон. Дараагийн ээлжид орон нутгийн түвшинд батлагдсан хөгжлийн бодлогын баримт бичгүүдийг цэгцлэх ажил хүлээгдэж байна.

- Төлөвлөлтөд суурилсан төсвийн зарчмыг нэмж тусгасан гэж та хэллээ. Тэгэхээр нэгдсэн төсөв нь улсын хөгжилд зорьсон хөгжлийн төсөв байх тогтолцоог бүрдүүлж байна гэж ойлгох нь зөв үү?

- Тийм. Бид 1992 онд Ардчилсан Үндсэн хууль баталснаас хойш парламентын засаглалтай бусад орноос суралцаж, тэр зарчмаар төсвөө батлахыг хичээж ирсэн хэдий ч төсвийн хөрөнгө оруулалтыг зүй зохистой төлөвлөн, үр ашигтай зарцуулах тал дээр учир дутагдалтай байсаар ирсэн. Харин дээр дурдсан Үндсэн хуульд нэмж оруулсан өөрчлөлтөөр төсвийг хүссэн зоргоороо өөрчилдөг байдалд цэг тавьсан гэж хэлж болно. Тодруулбал, Засгийн газар тухайн жилийн төсвийн төслөө боловсруулахдаа Улсын Их Хурлаас баталсан хөгжлийн хөгжлийн бодлогыг хэрэгжүүлэхэд чиглүүлэх ёстой бөгөөд Улсын Их Хурал тус төслийг хэлэлцэхдээ төсвийн орлого, зарлагын бүтцийг дотор нь гүйлгэх замаар өөрчилж болно, харин хөгжлийн төсөв байх бодлогыг нь алдагдуулж зарлагын төрөл шинээр нэмэх замаар төсвийн зарлагын болон алдагдлын хэмжээг нэмэгдүүлэхийг хориглосон. Тэгэхээр Улсын жилийн төсөв нь хөгжлийн төлөвлөлттэйгөө нийцэх гэсэн утга агуулга бүхий заалт хуульчлагдсан гэсэн үг. Түүнээс гадна “орон нутгийн төсөв нь Аймаг, нийслэл, хотын хөгжлийн төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэхэд чиглэсэн байх” гэсэн заалт тусгайлан тусгагдсан байгаа. Ингэснээр зорилго санхүүжүүлдэг төсөв баталдаг болох шинэчлэлийг эхлүүлж байгаа юм.

- Хууль, хөгжлийн бодлогын баримт бичиг боловсруулах, батлах нэг хэрэг, түүнийг бүрэн дүүрэн хэрэгжүүлэх нь анхаарал хандуулах ёстой хамгийн чухал асуудал тийм үү? Хуулийн хэрэгжилтийн хяналтын тогтолцоо, хариуцлагын асуудал зэргийг хэрхэн шийдвэрлэж байгаа вэ?

- Санал нэг байна. 1990 онд төвлөрсөн төлөвлөгөөт тогтолцоог халснаас хойш урт хугацааны хөгжлийн хэд хэдэн стратегийг боловсруулж байсан бөгөөд тэдгээрийг хэрэгжүүлэх хөтөлбөрүүд нь бодит байдалтай нийцгүй, залгамж чанаргүй, төсөвтэй уялдах тал дээр учир дутагдалтай байснаас, мөн сонгуулийн циклийг даган Засгийн газрын үйл ажиллагааны бодлого, чиглэл ойр ойрхон өөрчлөгддөг, бодлогын баримт бичгүүд хэт олширсон, тэдгээрийн хоорондын уялдаа хангагддаггүй зэргээс үүдэн хөгжлийн бодлогын баримт бичгүүд үр дүнтэй, бүрэн дүүрэн хэрэгжээгүй гэж үзэж байна. Тиймээс энэ бүх хугацаанд хөгжлийн талаарх олон баримт бичиг, бодлогууд боловсруулж батлуулсан боловч нийгэмд хүлээн зөвшөөрөгдөхүйц бодит өөрчлөлт, үр дүнд хүрэхгүй байгаа нь улсын тогтвортой хөгжлийн нэгдсэн ойлголт, бодлого, зохицуулалт, түүнийг төлөвлөх, хэрэгжүүлэх, хянах, хариуцлага тооцох механизм, хууль эрх зүйн орчин дутагдалтай байсны илрэл юм болов уу.

Тэгэхээр энэхүү хуулиар хөгжлийн бодлогын баримт бичгүүдийн тоог цөөлж цэгцлэх тогтолцоог бүрдүүлсэн нь Үндсэн хуулийн “хөгжлийн бодлого тогтвортой байна” гэсэн зарчмыг баримлах нөхцөлийг бүрдүүлэхэд бодит ахиц, үр дүн гаргах шинэчлэл гэж үзэж байгаа.

Тодруулбал, урт хугацааны төлөвлөлтийн баримт бичигтээ дэвшүүлсэн зорилго, зорилтуудыг тодорхой үе шат бүхий дунд хугацааны төлөвлөлтийн баримт бичигт тусган, жил бүрийн төлөвлөгөө болон төсвийн хүрээнд хэрэгжүүлэхээр болсон нь хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн баримт бичгийн хэрэгжилтэд хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийж, дүгнэлт гаргах Засгийн газрын үүргийг үр дүнтэй биелүүлэх боломжийг бүрдүүлж, бодлогын хэрэгжилтийн хяналтын тогтолцоог сайжруулж, боловсронгуй болгох нөхцөлийг бүрдүүлсэн.

Хариуцлагын хувьд хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн баримт бичигт туссан салбарын шалгуур үзүүлэлтээ жигд ханган биелүүлээгүй нь Засгийн газрын гишүүн болон аймаг, нийслэл, сум дүүргийн Засаг даргыг огцруулах үндэслэл болно гэсэн заалтыг хуульд тодорхой тусгаж өгсөн байгаа. Тиймээс энэхүү шинэчлэлийг бүтэлгүйдүүлж, алдаа гаргахгүй байхын тулд хөгжлийн бодлого төлөвлөлтөд оролцогчид маш хянуур ажиллаж, хөгжлийн бодлогыг бүрэн дүүрэн хэрэгжүүлэх хэрэгцээ шаардлага үүсэж байна.

- Төлөвлөлтийн тогтолцоог тодорхой болгож, хууль эрх зүйн орчныг бүрдүүлэхээс гадна хөгжлийн бодлогыг уялдуулж, нэгдмэл байдлыг хангахад институцийн асуудал нэн чухал. Тэгэхээр шинээр байгуулагдах Эдийн засаг, хөгжлийн яам, түүний чиг үүргийн талаар товч мэдээлэл өгвөл?

- Монгол Улсын хөгжлийн бодлого төлөвлөлтийн тогтолцоог сайжруулахын тулд хөгжлийн нэгдсэн бодлогыг улсын хэмжээнд тодорхойлж, түүний нэгдмэл байдлыг хариуцах, уялдаа холбоог нь хангах төрийн захиргааны байгууллага байх зайлшгүй шаардлагатай. Олон улсын туршлагаас харахад ч тэр хөгжлийн бодлогыг амжилттай хэрэгжүүлж байгаа улс орнууд хөгжлийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж, хянадаг бие даасан институцтэй байдаг. Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлт, түүний удирдлагын тухай хуульд орсон нэмэлт өөрчлөлтөөр Эдийн засаг, хөгжлийн яамыг байгуулан ажиллуулах эрх зүйн орчныг бүрдүүлсэн бөгөөд 2022 оны төсөв батлагдахтай зэрэгцэн Засгийн газрын бүтцийн тухай хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр 2022 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс тус яамыг байгуулах тогтоол Улсын Их Хурлаар батлагдсан.

Эдийн засаг, хөгжлийн яам нь үндэсний хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийг улс, салбар, хоорондын болон бүс, орон нутгийн хэмжээнд нэгдсэн бодлого, уялдаагаар ханган, эдийн засгийн болон хөгжлийн тэргүүлэх чиглэл, салбарыг тодорхойлж, холбогдох бодлого, төлөвлөлтийн асуудлыг эрхлэн ажиллана. Ингэснээр урт, дунд, богино хугацаанд макро эдийн засаг, зээл тусламж, бүсчилсэн хөгжил ямар байх, гадаад худалдаа, хөрөнгө оруулалт хэр хэмжээнд хүрэх зэрэг асуудлыг салбар, агентлаг бүрд уялдуулах боломж бүрдэнэ. Тэгэхээр яам байгуулагдсанаар салбар хоорондын уялдаа холбоог бэхжүүлэх, удирдлагаар хангах асуудал шийдвэрлэгдэж, улсын хөгжил цэгцтэй нэгдсэн байдлаар явж, илүү хурдтай хөгжих нөхцөл бүрдэж байгаа юм.

- Ингэснээр хөгжлийн бодлого бүрэн цэгцэрсэн гэж Та үзэж байна уу? Цаашид хэрэгжүүлэх ажлууд бий юу?

- Монгол Улсын урт, дунд, богино хугацааны хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн баримт бичгүүдийг боловсруулахад тавигдах шаардлага, зарчмыг сайжруулж, шинжлэх ухааны үндэслэлтэй, судалгаанд суурилсан бодлогын баримт бичиг батлагдан гарах нөхцөл бүрдсэнээр салбар, бүс, засаг захиргааны нэгж тус бүр алс хэтийн бодлогогүй, уялдаа муутай бодлогын баримт бичгийг тус тусдаа боловсруулдаг байдал цэгцэрсэн.

Мөн хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн баримт бичгүүдийн уялдаа сайжирснаар улс, орон нутгийн төсвийн, гадаадын зээл, тусламж, хувийн хэвшлийн хөрөнгөөр хэрэгжүүлэх төсөл, хөтөлбөрүүд илүү оновчтой болж, үрэлгэн зардал хэмнэгдэх, төсвийн хөрөнгийн зарцуулалтын үр ашиг сайжрах нөхцөл бүрдсэн. Түүнчлэн хуулийн шинэчилсэн найруулгаар хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн харилцаанд оролцогчдын чиг үүргийг зохистой ялгамжтайгаар тодорхой заасан нь оролцогчдын хариуцлагыг бодитой болгож өгсөн байгаа.

Цаашид хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн чадавхыг бэхжүүлэх ажлууд үргэлжлэн хийгдэх бөгөөд Монгол Улсад цэгцтэй, уялдаатай, залгамж чанар бүхий бодлого, хөтөлбөр, механизмуудтай, харилцан уялдаа бүхий төрийн институцтэй, зах зээлийн эдийн засагт нийцсэн төлөвлөлтийн тогтолцоог бэхжүүлэх ажлууд хийгдэж, нийгэмд тулгамдаж байгаа асуудлаа зөв төлөвлөн санхүүжүүлснээр хөгжлийн бодлого тогтвортой хэрэгжих нөхцөл бүрдэж, биеллээ олно гэдэгт итгэлтэй байна.