6.5 тэрбум коксжих нүүрсний нөөцтэй, дэлхийн томоохон нүүрсний ордуудын нэг Тавантолгойн нүүрсний ордын асуудал өнөөдөр улс төрийн хамгийн халуун сэдэв болоод байна. Энэ ордын тендерийг 2010 онд зарлаж, улмаар хөрөнгө оруулагчид шалгарсан ч дан ганц нэг талыг барьсан, Монгол Улс, монголын ард түмний эрх ашгийг уландаа гишгэсэн шийдвэр гаргасан хэмээн улстөрчид эсэргүүцээд байгаа юм. 

Тэр тусмаа нэг сайд Монгол Улсын стратегийн ордод дур мэдэн гэрээ хийж, ард түмний төлөөлөл болсон УИХ-ын гишүүдийн санал бодлыг сонсохгүйгээр гэрээг байгуулах гэж байсан нь өнөөдрийн маргааны гэрээний сэдэв болоод байна. Тавантолгойн ордод хувийн хэвшил /Энержи Ресурс/, төрийн оролцоо /Эрдэнэс Тавантолгой/ орж ирснээр ашиг нь юу байх юм гэсэн хамгийн энгийн асуултыг л ард түмэн асууж байгаа. 

Тиймээс ММ энэ удаагийн дугаартаа УИХ-ын 76 гишүүнээс Тавантолгойг төрийн мэдэлд буюу Эрдэнэс Тавантолгой 51 хувь эзэмших зарчмаар ажиллуулах уу, эсвэл Монгол талыг хувийн хэвшлийн “Энержи Ресурс” төлөөлж хөрөнгө оруулагчидтай гэрээ хийгээд явах уу гэсэн асуултыг асуулаа. 76 гишүүний зарим нь албан томилолттой, хаана байгаа нь тодорхойгүй, өрөөндөө бүтэн өдөржин ирэхгүй зэрэг бэрхшээлтэй асуудал тулгарч байсан ч бид хүн нэг бүрийн амнаас үг унагахыг чухалчихсан юм. 

Гишүүд хэрвээ байр сууриа илэрхийлэхгүй бол тэр байр суурийг нь тавина. Тэд ажлын хэсгийн дүгнэлтийг харж, УИХ-аар орж ирсэн тохиолдолд байр сууриа илэрхийлнэ хэмээн мэдэгдэж байна. Нөгөө талд төр нь байна уу, хувийн хэвшил нь явуулна уу. Ашигтай л байх ёстой гэсэн ерөнхий хариулт өгөх гишүүд ч цөөнгүй байлаа. Нөгөө талд төр 51 хувиа эзэмшээд, иргэддээ хувьцааны ашгаа өгөөд, Тавантолгойгоос 20 жилийн дараа биш хөдлөөд эхлэхэд нь ашиг хүртэх байдлаар явах ёстой гэсэн байр суурьтай гишүүд илүү олонхи байлаа. Энэ дугаартаа бид эхний 36 гишүүний байр суурийг хүргэж байна. Үргэлжлүүлэн дараагийн дугаараас та үлдсэн гишүүдийн байр суурийг сонирхоорой. 
 
Я.Содбаатар: Бид Тавантолгойн хэлэлцээрийн явцыг анхааралтай ажиглаж байна. Тавантолгойн гэрээний төслийг УИХ-аар хэлэлцүүлэхээр оруулж ирсэн. Харин тус төслийг УИХ-аар хэлэлцэх эсэхийг шийдэх ажлын хэсгийг байгуулсан нь анх удаа горимд өөрчлөлт орсон зүйл болж байна.  МАН Засгийн газарт анх орохдоо Тавантолгойн ордыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулахаар АН-тай гэрээ байгуулсан. 

Тус гэрээнд Тавантолгой болон Оюутолгойн орд газрын асуудлаар гэрээнд өөрчлөлт оруулахдаа өнөөдрийн хууль эрх зүйн болон эдийн засгийн төвшинг буулгахгүй гэж заасан байгаа. Өөрөөр хэлбэл одоо байгаагаас нь давуулсан боломжийг Монгол Улсад авчрах ёстой. Үүнээс гадна Тавантолгойн орд газарт  хувьцаа эзэмшигчдийн асуудал байна. Манай улсын иргэн бүр 1072 ширхэг хувьцаа эзэмшигчээр бүртгэгдсэн.  Харин энэ 1072  ширхэг хувьцааг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах, амилуулах, мөнгөжүүлэх нь Тавантолгойн түгжээг тайлах асуудалтай хамт шийдэгдэх асуудал гэж харж байна. Нөгөө талаас Тавантолгойн хэлэлцээрт орж байгаа консерциумд нэг хүсэлт тавьж байгаа. 

Тэр нь Монголын аж ахуй нэгжүүдийн оролцоог хангах чиглэлээр нэмэлт хувьцаа гаргах зэрэг үйл ажиллагааг нэмэгдүүлэх хэрэгтэй гэж МАН-ын бүлгийн ажлын хэсэг үзэж байгаа. Мөн Тавантолгойн орд газрыг сорчлохгүйгээр иж бүрнээр нь ашиглах нь манай улсын хувьд хамгийн чухал асуудал болоод байна. Ингэж чадвал  тус орд газрын эдийн засгийн үр өгөөжийг хүн бүр хүртэх боломжтой болох юм. Өнөөдөр Тавантолгой бол УИХ-д баригдахаасаа илүү Ардчилсан нам доторх фракц бүлэглэлүүд хоорондын хэрүүл болчихсон байна.

Ж.Энхбаяр: Засгийн газраас оруулж ирсэн хувилбар явахгүй болсон. Бизнесийн асуудалд улстөрчид хошуу бага дүрэх нь тустай юм. Уг нь Тавантолгойн төсөл бизнесийн зарчмаараа явах ёстой. “Эрдэнэс Тавантолгой” нь байна уу “Энержи ресурс” уу УИХ-д хамаагүй. 

УИХ  уул уурхайн салбарт баримтлах ерөнхий бодлогоо л гаргасан, татварын орчноо тогтоосон. Тэр хүрээнд Засгийн газар ажиллах асуудал байсан. Нэг талдаа энэ бол хариуцлагын асуудал. УИХ оролцож байж Засгийн газар хариуцлага хүлээх боломжгүй. Гүйцэтгэх эрх мэдлийг авч байгаа Засгийн газарт эрх мэдэл алга.

Энэ бол манай засаглалын хэлбэрийн муу шинжийг ил гаргаж байна. Миний ойлгож байгаагаар бидний хамгийн том зовлон бол эрдэс баялаг. Хүний бүтээгээгүй, нэмүү өртөг шингээгүй байгалийн баялгийг ашиглахдаа ухаалаг хандахгүй бол улс орныг сүйрүүлэх айхтар увидастай гэдгийг л мэдэрч байна. Засаглалыг улс төрийн намуудыг амархан залгидаг юм байна. Төрт ёсыг унагаадаг юм байна. Үүнийг эрдэс баялгийн хараад гэдэг юм байна гэдгийг одоо ойлгож байна шүү дээ. 

Тиймээс асуудлыг гурван талт хэмжээсээр харах ёстой. Хэтэрхий нэг өнцгөөс  асуудалд хандаад байгаа учраас ийм талцал үүсээд байна. Намууд, УИХ-ын гишүүд, нийгэм хуваагдлаа. Энэ нь өөрөө үндэсний эв нэгдэлд нөлөөлөхүйц, нийгмийн зөрчлийг бий болгож байна. Үүнийг улстөржүүлж, дэврээж хөөргөж байгаа нь өөрөө ноцтой асуудал. 

Ц.Оюунбаатар: Монгол Улсад  өнөөдөр Тавантолгойгоос өөр ярих сэдэв алга л даа. Энэхүү орд газрыг монголчуудын эрх ашигт нийцсэн, Үндсэн хуулийн зургадугаар зүйл “газар түүний доорх баялаг ард түмний мэдэлд байна” гэсэн заалтын дагуу шударга, харилцан ашигтайгаар хийх ёстой юм. 

Тиймээс би зовж байна. Гэвч энэ асуудлаар хэт улстөржиж, бүлэглэлүүд хоорондоо талцаж байгаад харамсч байна. Би энэ асуудлыг  Монгол Улсын Үндсэн хуульд заасны дагуу гурван сая иргэний эрх ашгийг дээдэлж шийдээсэй л  гэж хүсч байна. Монголын талын хөрөнгө оруулагч нь  “Эрдэнэс Тавантолгой”,  “MMC”-ийн  аль нь ч байсан хамаагүй.  

Аль нэг улс төрийн бүлэглэл, эсвэл намын эрх ашгийн үүднээс энэхүү асуудалд хандахгүй байгаа. Өөрөөр хэлбэл Тавантолгойн гэрээгээр улс төр хийх сонирхол алга. Мөн энэхүү гэрээ хэлэлцээрийг хийж байгаа Ажлын хэсэгт мэргэжлийн хүмүүсийг ажиллуулах нь чухал. Гэхдээ Тавантолгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээний асуудлыг шийдэхгүй бол Монгол Улс дампуурах гэж байгаа мэтээр ойлгох хэрэггүй. Энэ бол манай улсын стратегийн 15 орд газрын нэг.  УИХ Тавантолгойн гэрээг нээлттэйгээр хэлэлцэх ёстой. Энэ бол ганцхан Ардчилсан намын Тавантолгой биш. 

Ардын намын ч Тавантолгой биш. МАНАН-гийн Тавантолгой биш гэдгийг бүгдээрээ мэдэж байгаа. МАНАН Оюутолгойг яаж шийдсэн билээ. Монгол Улсыг бутаргаж, улс төр, бизнесийн хүрээнд шуугиан тарьж, олон улсын зах зээл дээр Монголын нэр хүндийг унагасан шүү дээ. Өнөөдөр яагаад УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайд нь Үндсэн хуулийнхаа зургадугаар заалтыг ярихгүй байгаа юм бэ. Үүнийг л сануулж байна. Түүнээс биш хэнтэй хамтрах нь гол асуудал биш юм. 

Г.Баярсайхан: Тавантолгойгоор би сүүлийн үед олон хэвлэлд байр суурь илэрхийллээ. Би ганцхан зүйлийг л хэлж байгаа. Энэ ордод төрийн оролцоо ч байх ёстой. Хувийн хэвшлийн компаниудаа ч дэмжих ёстой. 

Тиймээс “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн хувь хэд байх юм, Энержи Ресурс ч юм уу аль нэг хувийн хэвшлийн компани хэдэн хувийг эзэмших юм. 

Гадны хөрөнгө оруулагч хэдэн хувь дээр ямар зарчмаар ажиллах юм гэдгээ УИХ-аар ярилцаад л шийдчих ёстой. 


А.Бакей: Тавантолгойн төсөл дээр хамгийн гол нь ард түмэнд ашигтай байх уу гэдэг л чухал. Тэрнээс биш төр хувь эзэмших ёстой, эсвэл хувийн хэвшилд 51 хувийг өгөх асуудал чухал биш л дээ. 

Төрийн өмчит компани 51 хувийг эзэмшсэн тохиолдолд ард түмэнд наалдах ашиг нь юу байх юм гэдгийг бид маш сайн ярилцлах ёстой. Ард түмэн энэ ордоос баялаг эзэмших ёстой. Ажлын хэсэг, УИХ-аар сайтар ярилцаад хувийн хэвшил нь авч яваад хөгжүүлнэ гэж байгаа бол тэдэнд л өг. 

Хэрвээ төр 51 хувийг эзэмшээд эндээс иргэддээ баялаг хуваарилна гэж байгаа бол тэгээд л шийдчихнэ. Хамгийн гол нь УИХ-аар асуудлыг олон талаас нь ярилцаад талууд сууж байгаад ярилцаад шийдвэр гаргамаар байна. 

Төр 51 хувийг эзэмшихийг дэмжинэ 
 
Д.Батцогт: Тавантолгойн асуудлаар бид улс орныхоо эрх ашгийг бодож, шийдвэрээ гаргах ёстой. Тавантолгой дэлхийн хэмжээний орд. Монголын ард түмэн хувьцааг нь эзэмшдэг. Өнгөрсөн сонгуулиар бүх намууд амлалтдаа Тавантолгойн асуудлыг тусгасан. 

Ардчилсан нам “Төрийн эзэмшил 51 хувиас доошгүй байна” гэсэн бол “Шударга ёс” эвсэл 100 хувь ард түмний мэдэлд байлгана, МАН 50 хувиас дээш төрийн эзэмшлийн хувь хэмжээг байлгана гэж амласан. Ийм амлалт өгсөн учраас ард түмэн сонголтоо хийж, энэ УИХ бүрдсэн. Тэгэхээр бид амлалтаа биелүүлэх үүрэгтэй. УИХ-аас өмнө нь гарсан тогтоол, шийдвэрүүд ч бий. Бид Засгийн газраас өргөн мэдүүлж байгаа гэрээний төслийг хуульд нийцүүлэх үүрэгтэй. 

Хуульд нийцүүлээд, ард түмэн, улс орныхоо язгуур эрх ашгийн үүднээс шийдэх ёстой. Түүнээс биш гацаая гэж байгаа УИХ-ын гишүүн нэг ч байхгүй. Засч, янзлах ёстой гэдгийг л хэлж байгаа. Дэмжээд явуулъя, ингэхдээ төрийн эзэмшлийг 51 хувь байлгая. Үлдсэн 49 хувь дээр гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулагчид хамтраад ажиллацгаая. 

Ийм байдлаар шийдвэр гаргаад, гэрээгээ урагшлуулах ёстой. Гэрээнд монголын компани төслөө 100 хувь эзэмшээд, хөрөнгө оруулагчид зөвхөн менежмент хийхээр байгаа юм шиг боловч бодит байдалд бүх эрхийг шилжүүлсэн гэрээ байна лээ. Одоогийн орж ирсэн төслөөр ард түмэнд ногдох зүйл байхгүй байгаа. 1072 хувьцааны үнэ цэнэ, ач холбогдлыг Засгийн газрын гишүүд бас буруу л тайлбарлаж байгаа. Ард түмэнд том намууд бүгд амлалт өгсөн. Бид энэ сонголтыг өнөөдөр нулимах эрхгүй. 

З.Баянсэлэнгэ: Тавантолгойн орд газрын тэр баялгийг бид ярьж байгаа. Тэр баялаг газар доор байхдаа ард түмний мэдэлд байгаа атал газрын хөрсөнд гараад ирэхээр ард түмэн эзэн нь биш, гаргаж ирсэн хүмүүсийн мэдэлд байх ийм зүйл л явагдаад байна. 

Тэгэхээр бид энэ асуудлыг нэг тийш нь шийдвэрлэх ёстой. Гэхдээ ямар хувилбараар хэнд ашигтай, үр өгөөжтэй, хуулиа зөрчихгүй явуулах нь хамгийн чухал. Тавантолгойг  эдийн засгийн эргэлтэд оруулах ёстой юу гэвэл ёстой. 

“Эрдэнэс Тавантолгой”-г үр ашиггүй ажиллаж байгаа гэдэг ч богино хугацаанд Чалкогийн өрийг дараад явж байна. Тиймээс бид энэ явж байгаа асуудлыг цаашид илүү хурдацтай, үр өгөөжтэй яаж шийдвэрлэх вэ гэдэг гаргалгааг зөв харах ёстой. 

1072 хувьцаа эзэмшигчдийн эрхийг хамгаалах хувилбараар явах учиртай. Өөрөөр хэлбэл, ард түмний мэдэлд баялгаас хишиг хувь хүртээх асуудал 100 хувь байх ёстой. Тиймээс энэ асуудлыг УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцэх учиртай. Эцсийн дүндээ Шийдлийн Засгийн газар олон намын төлөөлөлтэй учраас ард түмний төлөөх хувилбарыг дэмжих учиртай.

Ц.Баярсайхан: УИХ-ын өмнө нь гаргасан шийдвэрийн дагуу ашиглах ёстой. Өөрөөр хэлбэл, төр 51 хувиа эзэмшээд явсан нь дээр. 








Х.Тэмүүжин: Том төсөл явах хэрэгтэй. Эдийн засаг нам зогслоо, улс мөнгөгүй болчихлоо. Бизнес хумигдаж, ажлын байргүй болж байна. Тийм болохоор Оюутолгой, Тавантолгойгоо хөдөлгөх ёстой. Том ордуудаа дагаад жижиг ордуудаа ч гэсэн хөдөлгөх цаг болсон.  






С.Одонтуяа: Одоо ажлын хэсгийн мэдээллийг бүрэн сонсоогүй байна. Ажлын хэсгийн мэдээлэл бидэнд ирээд, сонсохоор энэ асуудал тодорхой болно. 100 хувь гэж үзэх юм уу, 51 хувь гэж үзэх үү гэдгийг шийдэх байх. Миний хувьд бол хууль тогтоомж зөрчиж байгаа заалтуудаа засварлаад, аль болохоор хурдан шийдэх нь зөв байх гэж бодож байна. Ер нь бол эдийн засгийн асуудалд маш их санаа зовж байгаа. 

Хоёр жилийн өмнө би хэвлэлүүдэд ярилцлага өгөхдөө эдийн засгийн онц байдал тогтоох ёстой. Эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэх алхмуудыг хийхгүй бол дөнгөж уугиж байгаа асуудал түймэр дэгдээх хэмжээнд очоод байна шүү гэдгийг удаа дараа хэлж байсан. Бүлгийн хурал дээрээ ч хэлдэг. Тэгэхээр энэ том эрсдэлийг тооцох ёстой гэж үзэж байгаа. 

Мөн асуудлыг УИХ-аар хэлэлцэх нь зүйтэй гэж үзэж байгаа. Хэлэлцэхдээ маш хурдан, цаг алдалгүй, хоосон улстөржилгүй, эдийн засгийн өнөөгийн байдалдаа тааруулаад яаравчлах хэрэгтэй. Энэ бол гурван жилийн биш 30, 60 жилийн гэрээ учраас их нухацтай хандах ёстой гэж бодож байна. 

Р.Амаржаргал: