Зургийг Ganzorig Vanchig фэйсбүүк хуудаснаас...

Ялгаатай байдал сэдвээр Монголын Дауны холбооны тэргүүн В.Ганзоригтой ярилцлаа.

-Өнөөөдөр манай нийгэмд хөгжлийн болон оюуны бэрхшээлтэй хүмүүс эрхээ бусдын адил эдэлж чадаж байна уу. Энэ боломж, амьдрах нөхцөл ямар байна гэж харж байна вэ?

- Шууд хариулахад адил эрхтэй байж чадахгүй байгаа. Бусдад хүлээн зөвшөөрөгдөх, хайрлуулах, хүндлүүлэх, тэгш боломжтой эрүүл мэндийн үйлчилгээ авах, хүртээмжтэй боловсрол эзэмших, өөрсдийнх нь чадварт тохирсон ажлын байраар хангагдах буюу том хүрээгээр нь хэлбэл хүний эрхээ хамгаалах зүйл нь хангагдаж чадаагүй байна.

Хөгжлийн бэрхшээл гэдэг нь маш өргөн сэдэв. Хамгийн сүүлд гаргасан хүн ам, орон сууцны тооллогоор манай улсад 110 мянга орчим хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн байна гэсэн.

Гэвч харамсалтай хэд нь аутизмтай, хэд нь дауны синдромтой вэ гэх зэргээр нарийн ангилсан тоо, статастик алга. Энэ нь яг дэмжээд ажиллая гэсэн төслүүдийг амжилттай хэрэгжих боломжгүй болгодог. Тодорхой биш учраас гэсэн үг. Тэгэхээр бид одоог хүртэл асуудлаа бүрэн дүүрэн таньж мэдээгүй байна гэсэн үг. Тиймээс асуудлыг шийдэх шийдэл гаргах нь ч асуудалтай.

Бие эрхтний болон оюуны хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн дунд гардаг нэг том ялгаа байдаг.

Биеийн хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн оюун ухаан эрүүл учир тодорхой хэмжээнд буюу бусад хүмүүстэй ижил түвшний хэмжээнд эрхээ хамгаалж, өөрийгөө илэрхийлж чаддаг.

Оюуны бэрхшээлтэй хүмүүсийн дундаж IQ арай доогуур байдаг /олонх нь / учраас дуу хоолойгоо хүргэж, эрхээ эдэлж чаддаггүй. Ингээд чимээгүй байдаг талтай нь тэдэнд асуудал байдаггүй юм байна гэсэн ойлголтыг нийгэмд бий болгодог байж магадгүй. Бие нь өвдөж байгаагаа ч хэлж чадахгүй хүмүүс юун эрхээ хамгаалж дуугарах гэдэг том асуудал хөшигний ард байна.

Тиймээс энэ чиглэлд ажиллаж байгаа болон ажиллахыг хүсэж байгаа, мэдлэг, боловсрол, цаг хугацаа, хөрөнгө мөнгөөр хөрөнгө оруулж энэ асуудлыг шийдэх гэж байгаа хүмүүст уриалж хэлэхэд “шууд гадны бэлэн шийдлийг санал болгож хэрэгжүүлэхээс өмнө асуудлаа тодруулах дээр эхэлж тодорхой цаг зарцуулж ажиллахыг хичээгээрэй. Тэгвэл шийдэл талдаа илүү үр дүнтэй ажил болно”.

-Эрхээ эдлэх боломж, судалгаа, шийдэл хангалттай биш гэлээ. Яг энэ үзүүлэлтээр манай улс бусад хөгжингүй орнуудаас хэр ялгаатай, хэр хоцрогдсон байна вэ?

-Нэг анзаарагддаг зүйл нь гадаад болон монгол хүмүүсийн хандлагын асуудал байна. Жишээ нь, Би 2-3 жилийн өмнө Японд ажлаар явж байхдаа тэргэнцэртэй залуу дэлгүүр лүү орох гэхээр нь хаалга бариад өгсөн минь буруудсан. Нөгөө залуу нэлээн эгдүүцэж, яагаад надад тусалж байгаа юм бэ, би өөрөө хаалга онгойлгоод орчихож чадна гэж байсан. Энэ нь “намайг өрөвдлөө, доош нь хийлээ, намайг чадахгүй юм шиг надтай харьцлаа” гэж ойлгодог юм билээ.

Монголд бол яг эсрэгээрээ. Аль болох туслуулах, өрөвдүүлэх хандлагатай байдаг. Үүнийг нь буруутгаж болохгүй. Манай улс болон хөгжингүй улсуудын бүрдүүлсэн орчин өөр байна. Тухайлбал тэд ялгаатай талыг нь хүлээн зөвшөөрөөд, барилга байгууламжийн орц, гарц, зам, шат зэргийг ялгаатай чадварт нь тааруулсан байдаг. Гэрлийн унтраалгыг хүртэл тэргэнцэртэй хүн, бага насны хүүхэд хүрэхээр буюу бүх хүнд хүртээмжтэй нам дор суурилуулах стандарт руу дэлхий нийтээрээ шилжиж байна. Гэхдээ бид хамгийн түрүүнд ялгаатай байдлыг хүлээн зөвшөөрдөг болтлоо хандлагаа өөрчлөх нь чухал. Ингэж чадсанаар шат, орц, гарц зэргийг аяндаа шийддэг болно.

-Хандлагаа өөрчлөх хэрэгтэй гэж байна. Сүүлийн жилүүдэд манайхны хандлага өөрчлөгдөх зэргээр дэвшилт гарч байгаа зүйл байна уу?

-Хуучныг бодвол сайжирч байгаа ч би 50:50 хувьтай гэж хэлнэ. Яагаад гэхээр өмнө нь хөгжлийн бэрхшээлтэй, аутизмтай хүмүүс бараг гэрээсээ ч гардаггүй, гэрийнхэн нь нуудаг, асуудлаа хэлж ярьдаггүй үе байлаа ш дээ. Одоо тийм хүмүүс нийгэмд ил гардаг болж, хүлээн зөвшөөрдөг хүмүүс олширч байна. Гэвч нөгөө талд тэднийг огт хүлээн зөвшөөрдөггүй хүмүүсийн туйл гарч ирсэн. “Иймийг нь мэдсэн юм бол анхнаас нь яах гэж төрүүлсэн юм” гэх жишээний хүнд хүнд үзэл, хандлагууд ажиглагддаг. Энэ бол хүний эрхийн хамгийн мэдрэмжгүй яриа. Яах гэж улс, татвар, засаг төр гэж байдаг юм. Энэ хүмүүсийг хайрлаж, халамжлах, хүний эрхийг дээдлэхийн төлөө л ажиллах ёстой. Гэхдээ мэдээж хэмжээ хязгаар байх ёстой.

Мөн манай улсын ялгаатай байдлыг хүлээн зөвшөөрүүлэх чиглэлээр ажилладаг төрийн болон төрийн бус байгууллагууд яагаад барууныхан шиг нэр хүндтэй биш байна вэ гэдэг асуудал яригдана.

Багахан төсвөөр мундаг ажилладаг нэгэн байхад төсөл хөтөлбөр нэрээр маш их мөнгө босгочихоод хангалттай хэмжээний ажил хийхгүй, мөнгийг зүй бусаар зарцуулах зэрэг таагүй зүйлс байна. Нэг жишээ гэвэл, хэдэн жилийн өмнө Баян-Өлгий аймгийн Нийгмийн халамжийн газрынхан авлига авч хүмүүсийг “группт оруулдаг” байсан гэдэг. Өмнө нь нэг удаагийн авлига аваад оруулчихдаг байсан бол сүүлдээ бүр сар болгоны мөнгөнөөс нь тодорхой хувиар авдаг авлига хүртэл үүссэн байсан. Энэ бол байж боломгүй асуудал. Ингээд бодохоор хөгжлийн бэрхшээлтэй 110 мянган хүн байна гэдэг тоо бодит уу гэдэг нь ч эргэлзээтэй.

Тэгэхээр одоо дахиж бодитоор тоолж, тодорхойлох цаг болсон гэж бодож байна. Халамж зөв хүндээ хүрч чадаж буй эсэх зэрэг энэ мэт асуудлаас болоод нийгэмд буруу зөрүү ойлголт, болохгүй байна, бүтэхгүй байна гэж нэгнээ хүлээн зөвшөөрөхгүй, үл хүндлэх асуудлууд гардаг.

-Ялгаатай байдлыг хүлээн зөвшөөрдөг болох нь чухал. Тэгэхээр одоо бид яах ёстой вэ?

-Үүнд боловсрол, хандлага маш чухал. Үүнээс эхлэх хэрэгтэй. Бие биенээ хүлээн зөвшөөрөх гэдэг нь томоороо нэг анги, нэг сум, аймаг, нэг улс үндэстний соёл болох ёстой. Шашин, үзэл бодол, чиг баримжаагаараа хүмүүс ялгаатай байж болно. Тэр нь бусдын аюулгүй байдал, хүний эрхэд сөргөөр нөлөөлөхгүй байгаа бол бусдын адил эрхээ эдлэх эрхтэй гэдгийг бид бүгдээрээ ойлгох ёстой. Ганцхан хөгжлийн бэрхшээлийн асуудал биш, хүн хооронд багаараа, хамтаараа амьдрах соёл, биенээ хүндлэх, хайрлах, хувийн орон зайг нь хүндэтгэх, ижил тэгш боломжоор хангагдах эрхийг нь эдлүүлэх асудал юм.

-Та бусад хүмүүст юу гэж уриалах вэ?

-Би “Боломжийг бүгдэд” гэж уриална. Баян ядуугийн ялгаа гэж их ярьдаг. Хэт баяжаад, эсвэл хэт ядуураад ялгаа нь улам их болчихлоо гэдэг байсан. Одоо бодохоор бидний тэгш бус байдлын гол зүйл нь мөнгө төгрөг гэхээс илүү боломж дээр гарч ирж байна. Хүн бүрт ижил байх ёстой боломж тэгш бус болж байна. Түрүүлж мэдээлэл авсан хэсэг хүмүүс нь нийтийн мэдэх ёстой байсан мэдээллийг цааш дамжуулахгүй зөвхөн өөрсдийнхөө эрх ашгийн төлөө ашиглах үзэгдэл байна. Үүн дээр баахан зээлийн сангийн жишээ байгаа шүү дээ.

Тэгэхээр боломж хүн бүрт тэгш байх ёстой. Харин тэгш байсан боломжийг хэн нэгэн ашиглаж чадаагүй бол дараа нь гоншигонох хэрэггүй. Боломжийг ашиглаад, өөрийгөө хөгжүүлээд, бусдад туслаад, компаниа сайжруулаад, улс орноо хөгжүүлээд явах тэр боломж нь тунгалаг бөгөөд бүгдэд тэгш нээлттэй байх ёстойг уриалж хэлмээр байна. Боломж гэдгийг эдийн засаг, нийгмийн харилцаа, үзэл бодлоо илэрхийлэх, хөгжлийн бэрхшээл, шашин шүтлэг гээд бүх зүйл дээр хэлж байгаа.

- Манай улс тусгай олимпод нэлээд олон оролцлоо. Үүнийг дагаад нийгэмд нэлээд эерэг өөрчлөлтүүд гарч байх шиг. Тухайн үе, одоогийн ялгаа яаж ажиглагддаг вэ?

-Бид анх тусгай олимпод оролцох гээд том компаниудын жагсаалт гаргаад дэмжлэг хүсээд уулзаад явж байхад нэг хувцасны том компани бид хамтарч ажиллах боломжгүй гэсэн юм. Яагаад гэсэн чинь манай компанийн нэр хүнд болон гаргадаг бүтээгдэхүүнүүд нэлээд үнэтэй, өндөр зэрэглэлийнх. Тусгай олимптой холбогдоод, хамтрахаар нэр хүнд унана гэж хариулсан. Уг нь бол эсрэгээрээ өсөх зүйл байсан л даа. Уг нь боловсролтой, гадагшаа дотогшоо яваад юм үзчихсэн, хэл устай мундаг л хүн байсан. Тэгээд би тухайн үед нийгэмд чиглэсэн соён гэгээрүүлэх ажлуудыг нэлээд хийх ёстой юм байна гэж бодож байсан.

Харин одоо хүмүүсийн ойлголтод дэвшилт гарч байгаа. Нэг сайхан зүйл нь хүмүүс даун, аутизмтай хүүхэдтэй гэдгээ бусдад хэлдэггүй, нуудаг, гэрээсээ гаргадаггүй байсан цаг үе ард хоцорч илүү нээлттэй болж байна.

-Ярилцсанд баярлалаа.