Эрх ашиг нь зөрчигдсөн иргэд арга буюу хууль шүүхийн байгууллагад хандан зөрчигдсөн эрхээ сэргээлгэж, хохирлоо барагдуулахыг хичээдэг ч амжилт олсон нь тун цөөн. Цаад учир шалтгаан нь манай хууль шүүхийнхэн хөрөнгө мөнгөтэй, эрх мэдэлтэй дарга нарын талд шийдвэр гаргаж хохироодог жишиг нэгэнт тогтжээ. Энэ мэт жишээ дурдаад байвал дуусахгүй. Тиймээс Стандарт, хэмжилзүйн салбарт 30 гаруй жил тасралтгүй ажилласан, төрийн захиргааны мэргэшсэн, туршлагатай алба хаагч Г.Гантөмөрийн эрх ашгийг авлигачид хэрхэн хохироосон талаар баримтад тулгуурлан өгүүлэх болно.

Ө.Энхтүвшингийн улайрал

Шадар сайдаар ажиллаж байсан Ө.Энхтүвшин өөрийн нутгийн найз С.Болдбаатарын төрсөн хүү Б.Билгүүнийг Стандарт, хэмжилзүйн газрын даргын суудалд суулгахын тулд эрх мэдлээ урвуулан ашигласан нь үнэнд гүйцэгдэв. Г.Гантөмөр нь сүүлийн таван жил дараалан Шадар сайдтай байгуулсан гэрээний дагуу үүрэгт ажлаа дунджаар 95,5 хувийн биелэлттэй, “маш сайн” үнэлгээтэйгээр гүйцэтгэж ирсэн аж. Үүгээр зогсохгүй хамгийн сүүлд Ө.Энхтүвшин Г.Гантөмөрт “Маш сайн” гэх үнэлгээ өгч, 2020 оны нэгдүгээр сарын 1 хүртэл ажиллуулахаар түүнтэй үр дүнгийн гэрээ байгуулжээ.

Тиймээс Г.Гантөмөрийг ажлын үзүүлэлтээр нь зайлуулж, Б.Билгүүнийг оронд нь суулгана гэдэг бүтэхгүй асуудал болсон хэрэг. Арга мухардсан Ө.Энхтүвшин найзынхаа хүү Б.Билгүүнийг даргын суудалд суулгахын тулд хуурамч хурлын тэмдэглэл үйлджээ. Улмаар энэхүү хуурамч тэмдэглэлээ Засгийн газрын хуралд танилцуулж, шийдвэр гаргуулсан нь нэгэнт ил болсон. Г.Гантөмөрийн тэтгэвэр тогтоолгох хуулийн хугацаанаас нэг сарын өмнө энэ хуурамч баримтаа үйлдэж, дараа нь хоёр дахь хууль бус үйлдэл хийсэн нь шүүхээр тогтоогдсон юм. Уг нь Монгол Улсад хөдөлмөрлөж байгаа дарга сайд хэн боловч тэтгэвэрт гарах хуулийн нас хүрмэгц өөрийн хүсэлтээ ажил олгогчдоо журмын дагуу илэрхийлдэг журамтай. Мөн “Хөдөлмөрийн тухай хууль”-д зааснаар ээлжийн амралтаа эдэлж байгаа хэнийг ч халах, чөлөөлөх асуудлыг хэлэлцдэггүй, албан тушаалыг нь хадгалдаг. Тэгвэл Г.Гантөмөр албан үүргээ гүйцэтгэж яваад осолд орсон учраас хоёр жил дараалан хяналтын шинжилгээнд орж байхаар эмнэлгийн албан ёсны дүгнэлт гарчээ. Энэхүү дүгнэлтийн дагуу ээлжийн амралтаа жил бүрийн 4-5 сард эдлэх зайлшгүй шаардлагатай болсон байна. Төрийн хуулиар ч энэрэнгүй ёсоо бодсон ч ажил үүргээ гүйцэтгэж байгаад гэмтсэн төрийн албан хаагчид шаардлагатай тусламж дэмжлэг үзүүлэх нь удирдагчийн үүрэг. Харамсалтай нь Ө.Энхтүвшин анхаарал хандуулах нь бүү хэл ажлыг нь булаан авах хуйвалдааныг зохион байгуулжээ. Үүнээс гадна Г.Гантөмөр эмчилгээ хийлгэх зорилгоор 2019 оны ээлжийн амралтаа аваад байтал зээ охин нь нас барж, уй гашуудал дундуур Ө.Энхтүвшин ажлаас нь халж, амралтын мөнгийг нь буцаан суутгаж авах тушаал хүртэл буулгасан байв.

Шүүгч нар авлигын хамсаатан уу, эсвэл хуулийг завхруулагч уу

Эрх мэдэлтний хуйвалдаанд ажлын байраа булаалгасан төрийн албан хаагчид үлдэж байгаа цор ганцхан найдлага бол хууль шүүхийн байгууллага. Үүний дагуу уг асуудлыг захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүгч Ц.Одмаа, Дээд шүүхийн захиргааны танхимын шүүгч М.Батсуурь, Д Мөнхтуяа нар гомдлыг хянахдаа эрх мэдэлтнүүдийн талд үйлчилсэн нь доорх баримтаар ил болов. Ө.Энхтүвшин хуулийн дагуу огт сонсгол явуулаагүй байж “сонсгол явуулсан” гэж өөрийн зөвлөхөөрөө хуурамч тэмдэглэл үйлдүүлсэн. Гэтэл шүүгч Ц.Одмаа 2019 оны аравдугаар сарын 7-ны өдрийн 128/ШШ/2019/0652 тоот шийдвэртээ “Захиргааны ерөнхий хуулийн 27.5 заалтыг биелүүлээгүй нь шийдвэрийг хүчингүй болгох үндэслэл болохгүй, энэхүү алдаа нь нэхэмжлэлийг хангах үр дагавар үүсгэхээргүй байна” гэж эрх бүхий албан тушаалтны авлигын үйлдлийг хамгаалсан дүгнэлт хийсэн. Хууль засагладаг бол хуурамч баримт бичиг үйлдүүлсэн Ө.Энхтүвшин хариуцлага хүлээж шүүхийн шийдвэр нэхэмжлэгчийн талд гарах байлаа.

Г.Гантөмөрийг ээлжийн амралттай холбоотой гэрчийн мэдүүллэг, цалингийн дансны хуулгууд, гадаад паспортын хуулга, эмнэлгийн дүгнэлт гэх мэт баримтад шахагдан шүүгч Ц.Одмаа арга буюу ээлжийн амралтаа хуулийн дагуу эдэлсэн болохыг тогтоосон байж “Хөдөлмөрийн тухай хууль”-ийн 35 дугаар зүйлийн 35.1.2 дахь хэсэгт “ээлжийн амралттай байгаа үед ажил албан тушаалыг хэвээр хадгалах тухай зохицуулсан нь Г.Гантөмөрт хамаарахгүй” гэж илэрхий хууль бус дүгнэлт хийсэн нь шүүхийн практикт урьд өмнө гарч байгаагүй завхарал гэдгийг хуульчид хэллээ. Хэрэв шүүгчийн хариуцлага гэж байдаг бол зөвхөн энэ алдааныхаа төлөө тэр ажлаасаа халагдах ёстой. Харин Захиргааны хэргийн танхимын тэргүүн М.Батсуурь, шүүгч Д.Мөнхтуяа нарын хянаж баталгаажуулсан Дээд шүүхийн хяналтын 2020 оны хоёрдугаар сарын 17-ны өдрийн 76 тоот тогтоолоор Ц.Одмаа шүүгчийн гаргасан дээрх алдааг залруулсан боловч давтан алдаа хийсэн.

Учир нь Г.Гантөмөр эмнэлгийн дүгнэлтийн дагуу 2018 оны ээлжийн амралтаа тавдугаар сард эдэлсэн байхад Дээд шүүхийн нэр бүхий шүүгчид 2018 оны 7,9 дүгээр сард эдэлсэн гэж ташаарсанаас болж түүний хоёр амралтын хоорондох хугацаа найман сар хүрэхгүй болж анхан, давж заалдах шатны шүүхээс 2019 оны ээлжийн амралтаа хуулийн дагуу эдэлсэн шийдвэр үгүйсгэгдэж нэхэмжлэлийн шаардлагыг хүлээн авах боломжгүй гэсэн ямар ч нотолгоогүй хийсвэр дүгнэлт гаргаж, төрийн албан хаагчийн эрх ашгийг ноцтой хохироожээ. Г.Гантөмөрийг ээлжийн амралтаа 2019 оны гуравдугаар сарын 20-оос эхлэн биеэр эдэлсэн болохыг баталгаажуулж Стандарт, хэмжил зүйн газрын дарга Б.Билгүүний гарын үсэгтэй 2019 оны дөрөвдүгээр сарын 12-ны өдрийн 04/325 тоот албан бичигт “Хөдөлмөрийн тухай хууль”-д заасны дагуу газрын дарга Г.Гантөмөрт 2019 оны гуравдугаар сарын 20-ны өдөр ээлжийн амралтыг бодож олгосон байна” гэж бичиг үйлдэн, Шадар сайдад өгсөн баримт нь мэхт мэхэндээ гэгчийн үлгэрээр М.Батсуурь, Д.Мөнхтуяа нарын дүгнэлт үндэслэлгүй болохыг давхар гэрчилнэ. Гэтэл М.Батсуурь, Д.Мөнхтуяа нар эрх бүхий байгууллага, төрийн албан хаагчийн гаргаж өгсөн баримт нотолгоонд үндэслэлгүй шийдвэр гаргасан нь хэн нэгний захиалга гэхээс өөр аргагүй.

Авлигыг хамгаалсан шийдвэрүүд үнэнд гүйцэгдэж эхэллээ

Стандарт,хэмжилзүйн газрын даргын үүргийг түр орлон гүйцэтгэгч Б.Билгүүн нь хуурай ах Ө.Энхтүвшингийн даалгавраар Г.Гантөмөрийн хууль ёсны авах ёстой нөхөн олговроос ээлжийн амралтын мөнгийг суутгасан учир Баянзүрх дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн 2020 оны 101/ШШ/2020/03129 тоот шийдвэрээр түүний ээлжийн амралтыг хууль ёсны болохыг тогтоож, хуулийн дагуу эдэлсэн ээлжийн амралтын мөнгө болох дутуу олгогдсон 2.429.494 төгрөгийг түүнд буцаан олгох шийдвэр гаргажээ. Ийнхүү шүүгч нарын бүдүүлэг алдаатай үйлдлээс улбаалан төрийн албан хаагчийн хууль ёсны эрх ашиг ноцтой зөрчигдөн одоо хүчин төгөлдөр мөрдөж буй “Төрийн албаны тухай хууль”-ийн 62.1.1-д “энэ хуульд зааснаас бусад үндэслэлээр төрийн албанаас чөлөөлөгдөхгүй, халагдахгүй байх” гэсэн баталгаа алдагдаж цалин, тэтгэвэр, тэтгэмжээрээ хохироод байна.

А.Доржбал