Төрийн албан хаагчдын холбооны тэргүүн Б.Энхбаяртай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.
-Засгийн газар эдийн засгийн хүндрэлийг давахын тулд төрийн албан хаагчдын бүсийг чангалж, яам, агентлагуудын орон тоог 15 хувиар бууруулахаар боллоо. Танай холбооны зүгээс энэ асуудалд ямар байр суурьтай байгаа вэ?
-Улс орны эдийн засгийн байдал туйлын амаргүй байна. Иргэдийн амьдрал маш хүнд байна. Тэтгэврийн ахмадууд, хөдөлмөр эрхлэгчид цалин, тэтгэврийн зээл авах нь сүүлийн үед эрс нэмэгдлээ. Үндсэндээ 70-80 хувь нь зээлтэй байна. Ирэх бүтэн жилийнхээ тэтгэвэр, цалинг барьцаанд тавьсан байна шүү дээ, манай нийгэм. Зон олон нь ч, улс орон нь ч өр ширд дарагдаж дууслаа. Ийм хүнд үед Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг УИХ-ын чуулганы индрээс “10-12 мянган төрийн албан хаагчийг цомхотгоно” гэсэн нь төрийн албан хаагчдыг ихэд эмзэглүүлж, түгшээж, бас хүлээлт үүсгэснийг нуугаад яах вэ. Энэ олон хүнийг ажлаас нь халаад хэдэн төгрөг хэмнэх гээд байна вэ гэсэн чинь харин 37 тэрбум төгрөг хэмнэх тухай ярилаа. Энэ өнөө цагт их мөнгө биш. Үндсэндээ Улаанбаатар, Налайх чиглэлийн замыг засах л хэмжээний мөнгө шүү дээ. Төрийн 12 мянган албан хаагчийн цаана ар гэр нь байна. Тэдний дийлэнх нь банкны зээлтэй. Хэрвээ төлж чадахгүй бол эргээд банк, санхүүгийн системээ ч чирж унагах эрсдэл байгааг үгүйсгэх аргагүй ийм байдалд байна. Хүнийг ажлаас халж байж эдийн засгийн хямралаас гарсан туршлага хаана ч байхгүй. Үүгээрээ би төрийн албыг данхайлгаж байгааг зөвтгөх гэсэнгүй. Бидний өмнө нэгэнт тулгамдсан асуудлыг илүү ухаалаг, оновчтой, зөв гарцаар шийдэх хувилбарыг л олохыг хүсэж, бас шаардаж байгаа хэрэг.
-Тэгэхээр төрийн албан хаагчдыг ажлаас нь халахгүйгээр шийдэх арга зам байгаа гэсэн үг үү?
-Бидний зүгээс ямар байдлаар асуудлыг зөв шийдэж болох талаар тодорхой тооцоолол, хувилбаруудыг санал болгосон. Нэгдүгээрт, төрийн жинхэнэ мэргэшсэн албан хаагчдыг бужигнуулах нь зарчмын хувьд буруу гэдгийг анхнаас нь хэлж байсан. Хоёрдугаарт, төрийн албандаа иж бүрэн тооллого судалгаа хийх хэрэгтэй байна. Өнөөдөр Засгийн газар, Төрийн албаны зөвлөл нь ч тэр асуудалд ул суурьтай, тооцоо судалгаатай хандахгүй байна. Жишээ нь, өнгөрсөн хоёр жилийн хугацаанд төрийн албаны шалгалт өгөөгүй хуулиас гадуур түр томилгоог хавтгайруулсан. Үүнээс болж төрийн албаны томилгоотой холбоотой хяналтын хүлээсээ Монголын төр алдчихсан. Хэн, хаана түр томилогдож байгааг мэдэх, хянах чадамжаа хэрэг дээрээ алдсан. Төрийн байгууллагын дарга нар өөрийнхөө багийг бүрдүүлэхийн тулд түр гэх нэрийдлээр ямар ч шалгалт өгөөгүй хүнийг ажилд авдаг жишиг тогтсон. Шалгалт өгсөн хүнийг л авдаг байхад Төрийн албаны зөвлөл хяналтаа тавьж чадаад байдаг байсан. Цаад утгаараа төрийн албаны төсөв, зардлаа ч хянаж, тооцон төлөвлөх бололцоотой байсан гэсэн үг. Харамсалтай нь түр томилгоо хяналтгүйгээр төрийн албыг данхайлгах үүд хаалгыг цэлийтэл нээж өгсөн. Үүнийг ч хурган дарга нар овжин ашиглаж төрийн албыг танил тал, төрөл садангаа тэжээх хэрэгсэл болгочихлоо. Бид асуудлыг уг шалтгаан, өвчний оношоо зөв тогтоож чадвал эмчлэх аргаа ч хурдан, зөв тогтооно шүү дээ. Тэр утгаараа засгийн данхайрлын уг шалтгаан болсон хууль бус, түр томилгоотой албан хаагчдыг юуны урьд ажлаас нь чөлөөлөх зарчмыг Засгийн газар баримтлах хэрэгтэй. Энэ хүмүүсийг чөлөөлөхөд наанадаж ажлаасаа гэнэт халагдсаны тэтгэмж гэж олон тэрбумаар нь татвар төлөгчдийн мөнгөнөөс мөнгө өгөхгүй. Зөвхөн өнгөрсөн оны арванхоёрдугаар сард 700 гаруй сая төгрөг, энэ оны төсвийн тодотголд 600 орчим сая төгрөгийг бүтцийн өөрчлөлтөөр цомхотголд хамрагдсан албан хаагчдийн тэтгэмжид зарцуулахаар төсөвт суулгасан. Энэ мөнгө өнгөрсөн хоёр жилд бүр хэдэн арван тэрбумаар яригдаж байлаа.
-Засгийн газраас 1600 гаруй хүнийг цомхотгосон. Ер нь ямар төвшний албан хаагчид цомхотголд өртөж байгаа юм бэ?
-Гол төлөв яам, агентлагийн албан хаагчид цомхотголд өртөж байгаа. Төрийн 180 мянган албан хаагчдаас 5600 орчим нь л яам, агентлагийн төвшинд ажилладаг. Төрийн албан хаагчдын олонхи нь төрийн өмчит аж ахуйн нэгжүүд, төрийн үйлчилгээний албанд ажиллаж байна. Яам, агентлагийн 1600 гаруй хүнийг халаад ямар мөнгө хэмнэж байна вэ гэхээр их чамлалттай тооцоо гарч байгаа. Гэтэл 2012 оноос 2014 оны байдлаар авч үзэхээр төрийн албаны урсгал зардал 400-500 тэрбумаар нэмэгдэж ирсэн байна. 1600 хүнийг халаад хэмнэж байгаа мөнгийг нь харахаар хоёроос гурван тэрбум төгрөг. Гэтэл Улаанбаатар хогны ногоон уут тараахад жилд зургаа, долоон тэрбумыг зарцуулдаг. Тэгэхээр бид хэмнэж болох зардлуудаа онож хэмнэж чадаж байна уу гэх асуулт зүй ёсоор урган гарч байна. Төрийн албанд жилдээ наймаас есөн тэрбумаар шинэ тавилга авч байна. Яадгын нэг жил шинэ тавилга авахгүй хуучинтайгаа байхад Монгол Улс баларчихгүйшдээ.Зөвхөн шинэ тавилга авахгүйнэг жил тэвчихэд л бид 4000 төрийн албан хаагчийг халахгүй байх гарц байж л байна. Яагаад энэ тухай ярихгүй, дарга нар өөрсдийнхөө тансаглал, мөнгө угаадаг зүйлээ хэвээр хадгалаад хэдэн хүнээ л ажилгүй, орлогогүй болгох тухай яриад байгаа юм бэ. Дээр нь бензин, шатахуунд 50 гаруй тэрбум төгрөг зарцуулдаг. 2013 онд 220 автомашин унах эрхгүй дарга нарт автомашин өгсөн байдаг. Ийм тэвчиж болох, тансаглалын шинжтэй зардлуудаа хэмнэе лдээ. Хүний тоо багасгах нь шууд бодит хэмнэлт болдоггүйг сая миний хэлсэн тоон баримтаас харж болно. Жишээ нь ажлаас халагдсан хүнд эргээд татвар төлөгчдийн мөнгөнөөс 6 сарын цалинтай дүйх тэтгэмж олгодог, дээр нь нийгмийн даатгалын ажилгүйдлийн сангаас 3 сарын цалинтай дүйх тэтгэмж бас өгнө. Гэтэл тэр тэтгэмж авч цомхотгосон гэх нөхөр нь эргээд өөр төрийн байгууллагад маргааш нь орох үүд хаалга нээлттэй л байна. Ийм ч жишээ цөөнгүй байна. Саяхан нэгэн төрийн байгууллагын удирдах албан тушаалтан надаас хууль зүйн зөвлөгөө авлаа. Тэр хүн их сонин асуудал ярьж байна лээ. Байгууллагынх нь хэдэн ажилтан даргадаа “Би цомхотголд орж, тэтгэмжээ аваад ажлаасаа гармаар байна” гэсэн хүсэлт тавьсан байна. Яагаад ийм хүсэлт тавьж байгааг нь лавлахад “Ажлаасаа гарчихаад өөр нэг төрийн байгууллагад орохоор тохирсон байгаа” гэж хариулсан байгаа юм. Тэгэхээр энэ цомхотгож мөнгө хэмнэх бодлого чинь хөрсөн дээрээ зардал хэмнэх биш, татвар төлөгчдийн хөрөнгийг бодлогогүй цацаж буйн сонгодог үлгэр болж хувирлаа. Шийдлийн Засгийн газрын төрийн албан хаагчдыг цомхотгох шийдвэр үндсэндээ шинэ дарга нарын өөрийнхөө багийг бүрдүүлэх шалтаг, халхавч төдий зүйл л болж хувирчихлаа.
-Ажлаас гэнэт халагдсаны тэтгэмжээ авчихаад өөр төрийн байгууллагад ажилд орох үүд хаалгыг нь хуулиар хязгаарлаж өгөөгүй юм уу?
-Тэтгэмжээ авчихаад өөр байгууллагад орохыг хуулиар хааж өгөөгүй. Хяналт тавих тогтолцоо, механизм ч алга. Ийм нөхцөлд Засгийн газрын 15 хувийн цомхотгол зарим хүнд аз завшаан болж байна. Түүнээс гадна Засгийн газар төрийн байгууллагад 15 хувийн цомхотгол хийх албан ёсны шийдвэр гаргаагүй бололтой юм билээ. Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг УИХ-ын чуулганы хуралдаанд мэдээлэл хийхдээ зарласан. Дараа нь Ерөнхий сайдын хэвлэлийн төлөөлөгч Засгийн газрын хуралдаанаар ийм асуудал ярьсныг мэдээлсэн. Энэ дагуу бүтцийн өөрчлөлт, цомхотгол явсан. Гэтэл яг 15 хувийн цомхотгол хий гэсэн Засгийн газрын албан ёсны шийдвэр байхгүй байна. Хэрвээ “Цомхотгол хийх шийдвэргүй байхад халлаа” гээд хэн нэгэн шүүхэд гомдол гаргавал шууд л ялна. Өөрөөр хэлбэл, Засгийн газрын шийдвэргүйгээр халсан учраас тухайн хүнийг албан тушаалд нь буцаан томилоод ажилгүй байсан хугацааны цалинг нь нөхөн төлүүлэх шийдвэр шүүхээс гаргачихна. Ингэвэл эцсийн дүндээ мөнгө хэмнэх гэсэн биш нэг албан тушаалд хоёр хүнийг цалинжуулснаас ялгаагүй зүйл болж хувирна. Өнгөрсөн онд Улсын Дээд шүүхээс 184 албан хаагчид ажилгүй байсан хугацааны цалин 460 сая төгрөг олгох шийдвэр гаргачихаад байна. Энэ мөнгийг нь Засгийн газрын байгууллагууд өнөөдрийг хүртэл олгоогүй л байна. Одоо Шийдлийн Засгийн газрын үед цомхотголд өртсөн хүмүүс шүүхэд хандвал энэ мөнгө хэдэн тэрбумаар өсөх болно.Эцсийн горыг нь хэдэн татвар төлөгчид л үүрнэ. Тэд алийн болгон бодлогын буруу шийдвэр гаргасан төрийн дарга нарын үйл лайг эдэлж байх ёстой юм бэ.
-Одоогийн цомхотголд түр томилгоотой албан тушаалтнууд багтаж байгаа юм уу?
-Төрийн албанд 500 гаруй удирдах албан тушаал дээр түр томилгоотой хүн байгааг би урьд нь сануулж л байсан. Манай холбоонд ирсэн иргэдийн санал, гомдлоос харж байхад “Төрийн мэргэшсэн албан хаагчид нь цомхотголд өртөж, нөгөө талдаа түр нэртэй даргын халаасны хүмүүс үлдээд байна” гэсэн өргөдөл гомдол зонхилж байна. Тэгэхээр яам, агентлагт явагдаж байгаа цомхотгол алаг цоогтой байна гэсэн үг. Дарга нар өөрийнхөө хүнийг ямар ч хамаагүй аргаар авч үлдээд танил талгүй бол хэчнээн сайн ажилтан байх нь хамаагүй тэтгэмжийг нь өгөөд явуулж байна. Төрийн албанд жилдээ 10 мянган сул орон тоо уг нь гардаг юм шдээ. Ерөнхий сайд 12 мянган төрийн албан хаагчийг цомхотгоно гэж яриад байдаг. Гэтэл угтаа ийм хэмжээний албан хаагчид өөрийн хүсэлт, гадагшаа сурах, тэтгэвэрт зэрэг шалтгаанаар ажлаасаа зүгээр л гардаг байхгүй юу. Жишээ нь, тэтгэвэрт гарсан хүний орон тоонд шинэ ажилтан авахгүй байхад л 2015 оны төгсгөлд 2300 хүнээр төрийн албаны орон тоо буурах боломж байж л байна. Өөрөөр хэлбэл, 1600 хүнд улсаас тэтгэмж өгч, хүчээр ажлаас нь цомхотгож байхаар тэтгэвэрт гарсан хүний оронд ажилтан авахгүй байхад л түүнээс ч ихээр орон тоог буулгах хялбархан шийдэл байж л байгаа байхгүй юу.
-Нийслэлийн Засаг даргын дөрвөн орлогч цалингүй ажиллахаа мэдэгдлээ. Ийм зүйл байж болох уу?
-Цалингүй ажиллахыг хөхиүлэн дэмждэг ямар нийгэм ер нь байдаг юм. Боолын нийгэм л гэж байсан байх. Эсвэл тэр хүмүүс цалин авах хэмжээний мэдлэг чадваргүй юм уу. Авлига гаарсан, тэр нь цагаандаа гарсан зарим улсад л улс төрчид нь нэг иймэрхүү популизм хийдэг сураг байна лээ. Сураг сонсохнээ нийслэл орлогч дарга нараа төсөл хөрөнгөнөөс санхүүжүүлнэ гэсэн байна лээ. Төсөл гэдэгтээ юуг хамруулж тооцож байгаа нь ойлгомжгүй. Би ойлгохдоо нийслэлд метро байгуулах 100 сая ам.долларын төсөл олж ирээд үүнийхээ нэг хувийг нь авна гэхэд тэр орлогч нэг сая ам.доллартай болно. Ингэвэл цалингаасаа ч даваад явчихаж байгаа юм. Улсын төсвийн хөрөнгө оруулалттай төсөл арга хэмжээг би олж ирсэн гээд мөнгө авах юм уу. Татвар төлөгчдийн мөнгөөр юу хийхийг нь УИХ-аас шийдээд өгчихсөн. Үндсэндээ нийслэлийн удирдах төвшинд авлигалыг хууль ёсны болгох гэж байна шүү дээ. Ийм зүйл байж болохгүй. Тэгээд ч “Төсвөөс цалин хөлс авч байгаа хүнийг төрийн албан хаагч гэнэ” гэсэн тодорхойлолт байдаг. Хэрвээ нийслэлийн Засаг даргын орлогч нар цалин авахгүй гэвэл төрийн албан хаагчийн статусаас гарна гэсэн үг. Ямар ч агуулгагүй, логикгүй зүйл ярьж байх юм.
Ц.Оюунтунгалаг
Эх сурвалж: Zaluu.com
