– АМЛАСНАА ХЭРЭГЖҮҮЛЖ ЧАДАЖ БАЙВАЛ АЖИЛЛАНА, ҮГҮЙ БОЛ ӨӨРӨӨ ОГЦОРДОГ ЁС ЗҮЙТЭЙ БАЙХ НЬ МИНИЙ ЗАРЧИМ –

Баялаг бүтээгч, бизнес эрхлэгчдийн эрх ашгийг хамгаалах, оролцоог нь нэмэгдүүлэх, эрх зүйн орчныг нь сайжруулах эрхэм зорилготой Монголын Үндэсний Худалдаа Аж Үйлдвэрийн танхимын ээлжит XXI их хурал өнөөдөр эхэлж байна. Уг хурлаар МҮХАҮТын ерөнхийлөгчийг сонгоно. Тэр утгаараа тус танхимын ерөнхийлөгчид нэр дэвшигч, “Алтан Дорнод Монгол” ХХКийн захирал Тордайн Ганболдтой ярилцлаа.

-Өнөөдөр МҮХАҮТ-ын ээлжит их хурал эхэлж байна. Таны хувьд тус танхимын ерөнхийлөгчид нэр дэвшиж байгаа. Тэр утгаараа танаас шулуухан асуухад яг ямар, шаардлага, зорилгоор нэр дэвшээд байна вэ?

-Юуны өмнө тус байгууллагын түүхээс нь эхэлж танд хэлье гэж бодлоо. Монголын Үндэсний Худалдаа Аж Үйлдвэрийн танхим хэмээх байгууллага нь өөрөө Монголын нийгмийн шилжилтийн он жилүүдэд буюу социализмын үед төрийн яамны бүтцэд харьяалагдаж байсан. Улмаар олон нийтийн байгууллага болсон түүхтэй. Анх бизнесийг өмгөөлөх, бизнест дэмжлэг үзүүлэх, Монголын бизнесийн орчин, бизнесмэнүүдийг олон улсын зах зээлд нэвтрүүлж, таниулах, ингэснээрээ хөрөнгө оруулалтыг татах зэрэг өргөн цар хүрээтэй бодлогыг хэрэгжүүлсэн МҮХАҮТ хэмээх байгууллагын тулганы чулууг миний ах С.Дэмбэрэл хэмээх хүн анх тавьж байсан түүхтэй.

Өөрөөр хэлбэл Монгол Улсдаа анх удаа бизнес эрхлэгчдийн эрх ашгийг хамгаалсан, олон улсын жишигт нийцсэн хүчирхэг, үндэсний байгууллагыг бий болгосон хүн хэмээн ахаараа бахархдаг. Нөгөөтэйгүүр Монгол Улсын төр засгийн бодлогод бизнес эрхлэгчдийнхээ дуу хоолойг хүргэж чадсан том байгууллага болтол нь өсгөж, бойжуулж торниулсан хүн. Энэ утгаараа МҮХАҮТ хэмээх байгууллага нь өөрөө Монгол Улсын зах зээл, эдийн засгийн салбарт хүндтэй үүрэг гүйцэтгэж яваа гэж боддог.

-Гарцаа байхгүй дэлхийн бусад улс орнуудын жишгийн дагуу энэхүү байгууллагын хөгжих суурийг тавилцсан хүн бол С.Дэмбэрэл гуай байх аа…?

-Мэдээж ахын маань хийсэн, бүтээсэн болгоныг Монголын ард түмэн, тэр дундаа бизнес эрхлэгчид, баялаг бүтээгчид тодоос тод ярих байх. Ахынхаа энэхүү замнал, хийж бүтээх үйлсээр нь ч би өнөөдөр бахархаж, энэ л зарчмаар нь ажиллаж, амьдрахыг өдий болтлоо хичээж яваа хүн. Мэдээж ахтай маань хамт мөр зэрэгцэн зүтгэсэн удирдлагууд болон үе үеийн дарга нарын хийсэн бүтээснийг бид үгүйсгэхгүй. Өмнөх удирдлага, баг хамт олны зорьсон үйлсийн төлөө дараа дараагийн удирдлагууд, баг хамт олон энэхүү байгууллагын үйл ажиллагааг улам чамбайруулан авч явна гэдэгт итгэлтэй байдаг. Тэр утгаараа МҮХАҮТ-ын ээлжит их хурал өнөөдөр болж байна. Бид хурлаараа дараагийн бүрэн эрхийн хугацаанд энэхүү байгууллагыг удирдаж явуулах хүнээ сонгох гэж байна. Энэ байгууллагыг удирдаж явж чадна гэсэн хүсэл сонирхолтой олон залуучууд нэр дэвшин өрсөлдөж байгаа нь өөрөө бахархалтай сайхан санагдаж байна. Тэр утгаараа юуны өмнө надтай хамт нэр дэвшин өрсөлдөж байгаа хүмүүст амжилт хүсье гэж хэлмээр байна. Нэр дэвшиж байгаа арав гаруй хүмүүс дунд таних ч хүн байна, танихгүй шинэ залуу бизнес эрхлэгчид ч бий. Мэдээж эдгээр хүмүүс салбар салбартаа шилдэг нь байж, амжилтын үнэрийг мэдэрчихсэн баялаг бүтээгчид болов уу гэж ойлгож байгаа.

-Олон нэр дэвшигч дундаас нэг л сонгогдон гарч ирнэ. Энэ бол нэг талдаа уралдаан шүү дээ?

-Мэдээж хэрэг, тэгэлгүй дээ. Уралдаан, өрсөлдөөн дундаас тодорч гарч ирэх шиг сайхан зүйл үгүй. Сайхныг нь бататгах хамгийн гол зүйл бол өрсөлдөөн шударга явагдах асуудал. Аливаа өрсөлдөөн шударга явагдаж, түүн дотроос гарч ирсэн хүн яах аргагүй удирдагч, манлайлагч байдаг. Дагаад ажил үйлс нь ч бүтэмжтэй байдаг нь байгалийн нэгэн бичигдээгүй хууль гэж үздэг. Тиймээс би юу хэлэх гээд байна вэ гэхээр өрсөлдөөн цэвэр, шударга явагдаасай. Тэртээ тэргүй танхимын гишүүд, байгууллагууд хэн нь хэн бэ, хэн нь юу хийж чадах вэ гэдгийг хэнээр ч хэлүүлэлгүй мэдэж байгаа. Манай бизнесийн салбарынхны гол чадвар бол хүнийг маш сайн таньж чаддаг хүмүүс байдаг. Тиймээс хэнийгээ ерөнхийлөгч болгох вэ, хэнийг дэмжих вэ гэдгийг гишүүд, байгууллагууд, баялаг бүтээгчид хүнээр заалгалгүй шууд шийднэ байх. Нэг зүйл хэлэхэд хүн бүр өөр өөрийн гэсэн үзэл бодолтой, зан араншинтай. Монголын гурван сая хүн битгий хэл дэлхийд оршин суугаа найман тэрбум хүн бүр өөр өөрийн гэсэн үнэт зүйл, үзэл баримтлалтай. Тиймээс аливаа өрсөлдөөн өөрөө мэтгэлцээн, үзэл бодлын зөрчилдөөн явагдах нь эрүүл үзэгдэл байдаг. Гэхдээ аль болох хурал тайван, шийдэлтэй, хүлээцтэй, хамгийн чухал нь үр дүнтэй болоосой гэж би хүсч байна. Хуралд оролцож байгаа хүн бүр л үүнийг хүсч байгаа.

-Таны хувьд танхимын ерөнхийлөгч болчихвол яг ямар ажилд анхаарч, хэрэгжүүлэх вэ. Нөгөөтэйгүүр баримталж байгаа зарчим тань юу вэ?

-Хурлын үр дүнд нэг хүн танхимын ерөнхийлөгч болох нь тодорхой. Тэр хүн бүрэн эрхийнхээ хугацаанд хийж хэрэгжүүлэх гол ажлын нэг бол Танхимын хуулийг УИХ-аар яаралтай батлуулах ажлыг эрчимтэй явуулах ёстой. Нөгөөтэйгүүр миний ахын өөрөө явж, зүтгэж босгосон энэхүү танхимын барилга, үл хөдлөх хөрөнгийг МҮХАҮТ өөрийн эзэмшилдээ бүртгүүлж авах ёстой. Одоо бол төр засгийн нэрээр явж байгаа шүү дээ. Гуравдугаарт, МҮХАҮТ-ын өөрийнх нь хийх ёстой үүрэг, бодлого чиглэл өнгөрсөн хугацаанд алдагдаж ирсэн гэж дүгнэж байгаа. Үүнийг бид цаг хугацааны эргэлтэд алдах биш улам эрчимжүүлж, төр засгийн бодлогод хүчтэй нөлөөлж чаддаг болгох хэрэгтэй. Дөрөвдүгээрт, төр, засгийн зүгээс бизнес эрхлэгчдэд өгдөг элдэв янзын зөвшөөрлийг бизнесийг төлөөлж буй төрийн бус байгууллага нь өргөн цар хүрээтэйгээр өөртөө авах шаардлагатай. Улмаар түүнийгээ ямар нэгэн хүнд сурталгүй, авлигал, элдэв янзын шахалт, шаардлагагүйгээр бизнес эрхлэгчдэдээ олгох, хүртээмжийг нь нэмэгдүүлэх зэрэг үйлчилгээг түргэн шуурхай үзүүлж чаддаг болох хэрэгтэй.

-Тус танхим гадаад харилцааны хувьд ямар байдлаар ажиллах ёстой юм бэ. Бизнес гэдэг бол цар хүрээ нь тэлэх тусам эдийн засгийн урсгал нь улам нэмэгддэг зүйл шүү дээ?

-Монгол Улс хөгжлийнхөө шатанд явж байна. Товчхондоо бид ээдрээтэй цаг үеийг туулж байгаа гэсэн үг. Тиймээс бидний гол зорилго бол гадаад ертөнцөд зөв харагдах ёстой. Тэр дундаа МҮХАҮТ хэмээх байгууллага нь өөрөө Монголын бизнесмэнүүдийн нүүр царай болж дэлхийд танигддаг байгууллага. Тэр утгаараа бидний бодлого зорилт маш тодорхой, маш зөв байх учиртай. Гадаад ертөнцөд зөв харагдахын тулд өөрсдийгөө зөвөөр сурталчлах, улмаар гадаадын хөрөнгө оруулалтыг эх орон луугаа улам их татах шаардлагатай. Ингэхийн тулд гадаадын томоохон компаниудыг эх орондоо нутагшуулах, бизнесийн орчныг нь нээлттэй болгох нь чухал. Тодорхой хэлбэл Монгол Улсыг дэлхий нийт бизнес хийхэд таатай орчин бүрдүүлсэн бүс нутаг шүү гэж хэлтэл нь бид ажиллах ёстой. Ингэхийн тулд юун түрүүнд засаг төртэйгөө зөв өнцгөөрөө нийлж, ойлголцох шаардлагатай байгаа юм. Бид дотооддоо асуудлаа ойлгуулж чадахгүй бол ямар юмаараа гадаадад өөрсдийгөө зөвөөр ойлгуулах вэ дээ. Тиймээс дотооддоо асуудлаа зөв ойлгуулах, цаашлаад зөв шаардлагаар, зөв бодлого гаргуулан дэмжүүлэх нь бидний ойрын хугацааны зорилго. Хамгийн чухал нь хийж байгаа ямар ч ажлаасаа үр дүн гаргадаг байхыг зорино. Энэ бол миний зарчим. Амьдралынхаа турш баримталж яваа хөдөлшгүй бат нот зарчим. Тиймээс энэ зарчмаа жанжин шугам болгон барьж явна. Ер нь сайхан гоё үг, амлалтыг бүгд л өгч чадна. Хамгийн чухал нь ажлын үр дүн.

-Та хэллээ л дээ. Төр, засгаас олгодог элдэв төрлийн зөвшөөрөл, шаардлага, шалгаруулалтыг МҮХАҮТ өөртөө авах ёстой гэж. Үүнийг би хувьдаа бизнесийн салбар руу бүдүүлгээр ордог төрийн оролцоог зогсоох хаалт гэж харж байна л даа. Угтаа бид чинь эрх зүйт төртэй, ардчилсан орны иргэд шүү дээ?

-Таны ойлгож байгаа асуудал нэг талдаа туйлын зөв. Монгол Улс өнөөдөр авлигын индексээрээ дэлхийн орнуудын сүүлийг мушгиж байна. Монголыг хамгийн өндөр авлигажсан улс гэдгийг дэлхийн орнууд хэлж, ярьж байна. Угтаа олон улс ярьсан, яриагүй үүнийг гудамжинд яваа монгол хүн бүр л хэлнэ, ярина, ойлгоно. Тэд бүгдийг нь мэдэж, мэдэрч байгаа. Зөвхөн тэр олон улсын байгууллагын судалгаа гарсан учраас монголчууд сая нэг мэдсэн зүйл огт биш. Манайхан 119 дүгээр байрт байна гэхээр гайхаж цочирдож байна лээ. Үгүй ээ. Монгол Улс маань ямар болчихсон бэ гэдгийг эгэл жирийн ард иргэд чинь бүгд мэдэж байгаа шүү. Захын залуу л үүнийг хэлээд өгнө. Учир нь авлигалын хор уршиг, улс орныг сөнөөж байна. Тэр залуугийн амьдралыг сөнөөж байна. Амьдрал дээр нь бодитой болоод байгаа зүйлийг мэдэхгүй өнгөрдөг хүн гэж нэг ч байхгүй. Гэвч манай иргэд мэдсэн ч мэдээгүй юм шиг явж байгаа нь харамсалтай. Энэ байдал нь удаан үргэлжлээд ирэхээр нийгэм өөрөө зэрлэгших, хэт нэг талын үзэл бодолтой болох, хэн нэгнийгээ даган дууриах гажиг үзэгдэл ихсэж байгаа нь өөрөө Монголын аюул. Товчхондоо Монголын нийгэмд монгол хүний оюун ухаан, сэтгэл зүйн хувьд мутаци явагдаж эхэлж байгаа нь эмгэнэлтэй.

-Нийгмийн сөрөг, гаж бүхэн авлигал, хариуцлагагүй байдалтай холбоотой гэж хэлэх гээд байна уу?

-Угтаа бид эрх зүйт төртэй, ардчилсан оронд амьдарч байгаа. Гэтэл эрх зүйт төр гэдэг маань авлигажсан төр гэх утгатай агаар нэг болчихоод байна. Бүр тодруулбал эрх зүй гэдэг үг авлига гэдэгтэй утга, агуулгаараа уусч, нэгдчихээд байна гэсэн үг. Шударга ёс гэдэг зүйл өнөөдөр Монголын нийгэмд байхгүй хий үзэгдэл мэт болж. Тэгэхээр энэ бүхний цаана улс орны хөгжил, хүний амьжиргаа сайжрах, дэлхийн хөгжилд хүрсэн улс орнуудтай хариуцуулахад бидний байгаа царай тоон үзүүлэлтээрээ бодитой харагдаж байгаа. Тиймээс энэ бүх алдаа завхралыг өөрчлөхийн тулд ганцхан төр засгийг хараад суух биш л дээ. Өнөөдөр ажил олгож байгаа, баялаг бүтээж байгаа, хамгийн чухал нь Монгол Улсын төсвийг бүрдүүлж байгаа эдгээр хүмүүс өөрсдөөсөө эхлээд зөв хандлагыг бий болгох ёстой. Дараа нь нийгэмд үлгэр жишээ зөв хандлагыг түгээх үйлийг хийх хэрэгтэй. Ингэснээрээ энэ хүмүүс нэгдэн нийлж, нэг үзэл бодлоор, нэг дуу хоолойгоор өөрсдийнхөө асуудлыг төр засагтаа хүчтэй хүргэж, шийдвэрлүүлж чадна. Төр засгийн хүнд суртал, боож, хааж байгаа бүх зүйлийг нээж, гэрэлтүүлж чадна. Ард иргэдээ ажлын байраар хангаж байгаа удирдагчид, баялаг бүтээгчид үлгэр жишээ, зөв хандлагатай болоод ирвэл нөгөө хүмүүстээ тод нөлөөлж эхэлдэг. Ингэснээрээ нийгэм өөрөө хэрсүүжин, нийгэм өөрөө тодорхой хэмжээнд боловсрогдож эхэлнэ. Нийгэм боловсролтой, соёлтой, олон ургальч үзэлтэй, аливаа зүйлд нухацтай хандаж эхлэхээр дагаад сонголтууд нь өөр болно. Тодруулбал, улс төрийн сонголт нь шал өөр болно.

-Улсын хөгжил хүнээсээ гэдэг үгтэй л дээ. Нөгөөтэйгүүр улс нь ямар байна, хүн нь тийм байна гэж ойлгож болох ч хүн нь ямар байна, улс нь тийм л байна гэж ойлгох хэрэгтэй юм шиг ээ?

-Бид гуч гаруй жил зөвхөн дарга нарыг л шүүмжилж ирлээ. Тэглээ гээд өнөөдөр өөрчлөгдсөн зүйл юу байна вэ. Ерөөс бид ямар байна ,тэнд тийм л хүмүүс гарч ирээд байгаа юм. Бидний нэг муухай зан чанар байна. Хэт нэг талыг барьдаг, асуудлыг ганцхан талаас нь ойлгодог, нийгмээрээ туйлшрамтгай, ороо бусгаа, мэдэхгүй зүйлээ мэдэмхийрч улайрдаг. Мэдэхийн төлөө явъя гэсэн бодолгүй. Чаддагтаа гүн сэтгэлээсээ атаархуу. Чадахгүйдээ аархуу, сургачихъя, надтай адилхан болог гэсэн өчүүхэн ч сэтгэл байдаггүй. Ийм ахуйн шинжтэй хандлагаасаа болоод улс орны хэмжээнд гаргадаг том сонголтууддаа бид дандаа алдаа гаргадаг. Алдааныхаа эсрэг хариуцлага ярьж, нэхэж чаддаггүй. Тиймээс энэ олон том ажил олгогчид, бизнес эрхлэгчид гэдэг бол цаанаа олон хүнд нөлөөлөл үзүүлэх цар хүрээнд амьдарч байдаг. Товчхондоо эдгээр эрхмүүд нийгмийг өөрчлөхөд маш том хувь нэмэр оруулах бүтэц. Баялаг бүтээгчид л бид зөв хандлагатай, зөв бодлоготой, зөв сэтгэлтэй л байвал нийгэм биднийг дагаад зөв болно гэсэн үг шүү дээ. Би хувьдаа ингэж л ойлгодог. Үүнийгээ ажил хэрэг болгохын төлөө л явна. Хүнд суртлын цаана дандаа хуулийн тайлбар явдаг. Хуулийн тайлбар нь өөрөө авлигын дандаа халхавч нь байдаг. Энэ сөрөг зарчмын дагуу гуч гаруй жил төр засаг оршин явлаа. Ийм сөрөг зарчимтай төр засаг, ард түмэн байсан цагт олон арван уул уурхай нээгээд ч эдийн засгийн үр өгөөжид хүрч чадахгүй. Хүнд суртал, авлигал, буруу хандлагаасаа салаагүй цагт эдийн засгийн хөгжлийг ярих туйлын хэцүү, боломжгүй.

-Иргэдийн хандлагыг өөрчилснөөрөө улс орон хөгжинө, эдийн засаг өснө гэж байна. Гагцхүү хувь иргэний хандлагыг өөрчилж чадах, нөлөө үзүүлэгч нь хэн байх вэ?

-Эцсийн зорилго бол иргэдийнхээ хандлагыг өөрчлөх. Ингэснээрээ бидний амьдрал ахуй дээшилнэ. Иргэдийн хандлага гэдэг маань юм бүхний том суурь шалтгаан гэж хараад байгаа юм. Харин хэн өөрчилж чадах вэ. Үүнийг өөрчилж чадах хүн бол ажил олгогчид. Би юу гэх гээд байна вэ гэхээр ажил олгогчид зөв хандлагаар ажилчидтайгаа харилцаж, тэдэнд үлгэр жишээ болж явбал нийгэмд том өөрчлөлтийг богино хугацаанд бий болгоно. Бид өөрсдөөсөө зөв үлгэр дууриаллыг эхлүүлэх ёстой. Ингэж байж бид төр засгаа шаардаж, шахаж ажиллаж чадна. Бидний эргэн тойронд өдөр болгон харагдах болсон жишээ олон байна. Авлига авсан, хууль зөрчсөн үйлдэл нь олон нийтэд ил тод байхад л албан тушаалтайгаа зууралдсан сайд, дарга нар цөөнгүй байна шүү дээ. Үнэхээр албан тушаалд шуначихсан, авлигаар хөрөнгөжсөн учраас л тэрхүү халуун суудлаасаа босох дургүй байна шүү дээ. Тиймээс би үүний эсрэг ажиллана. МҮХАҮТ-ын ерөнхийлөгч заавал дөрвөн жил бүрэн эрхээ дуусгаж байж сая нэг суудлаасаа ховхордог байна гэсэн зүйл байхгүй. Нэг жил болоод л тайлангаа тавина. Тавьсан тайлан нь гишүүд, байгууллагуудын дэмжлэг, талархлыг хүлээж авч чадаагүй бол өөрийнхөө хүсэлтээр шууд ажлаа өгнө. Ийм ёс зүйтэй байх ёстой. Төр, хувийн хэвшил ер нь бүх шатанд л хариуцлага гэдгээ өөрсдөө эхлээд ухамсарлачихдаг болчихмоор байгаа юм. Заавал бүрэн эрхийн хугацааг нь дуустал хүлээх шаардлага хэнд яагаад төрдөг юм. Тэнд авлига албан тушаалын хэрэг явагдаж байна л гэсэн үг. Тиймээс наанадаж нэг жилийн хугацаанд ямар ажил хийсэн бэ. Ажил хийсэн үү, цаашид амласан, дэвшүүлсэн зорилтдоо хүрч ажиллаж чадах юм уу гэдгээ тайлагнаад гишүүд дэмжигчид, ард түмнээрээ нэг шүүлгэчих хэрэгтэй. Тэгээд чадаагүй бол явъя, чадаж байгаа бол үргэлжлүүлье гэдэг энгийн зарчмаар асуудлыг түргэн шуурхай шийдвэрлэчихдэг болмоор байгаа юм. Хаа хаанаа амар шүү дээ.

-Товчхон хариулбал таны ирээдүйн хүсэл юу вэ?

-Бид бүгд макро эдийн засгаас хамааралтай амьдарч байна. Мэдэх, зохистой байж чадах салбарыг хүчтэй тоглогч, хүчтэй нөлөөлөгч болгож чаддаг байх ёстой. Энэ л миний хүсэл зорилго. Би үндсэндээ бүх насаараа бизнесийн салбараар явсан. Өнөөдрийг тооцвол би гучин гурван жил бизнесийн салбарт зүтгэж яваа хүн. Энэ хугацаанд би өмч хувьчлал, тендер, концесс, ХБ, ЖДҮ, Боловсролын зээлийн сан гэх мэт нийтийн хөрөнгөд хэзээ ч хуруу дүрж үзээгүй. Би битгий хэл миний эх, эцэг, ах, дүүгийн хэн ч түүнд оролцож үзээгүй. Энэ үгээрээ эдгээр сангуудыг буруу гэж байгаа юм биш шүү. Монгол Улс авлигажсан улс учраас тэрхүү санд хүрч байгаа хүмүүс нь дандаа эрх мэдэлд ойр хүмүүс байна. Үүнийг нь монголчууд бүгдээрээ л ойлгож, өдөр болгон хэвлэлийн нүүрнээс харж байна. Гучин гурван жил бизнесийн салбарт явахдаа хийсэн, барьж авсан юм бүхэндээ дандаа амжилт гаргасан. Амжилт гаргасан бизнес болгон дандаа хүнд, асуудалтай бизнесүүд байсан. Амжилт болгоны цаанаа ямар нэгэн байдлаар төр засгаас эдэлж байсан давуу эрх огт байгаагүй. Энэ түүхээрээ, энэ салбарт нэр цэвэр явж байгаагаараа би өнөөдөр бардам амьдардаг. Хэний ч нүүр рүү бардам харж чадна. Би Монгол Улсын хөдөлмөрийн баатар Самбуу хэмээх хүний гар дээр л өссөн хүн. Хөдөлмөрч, хөдөлмөрийн баатар хүний гар дээр өссөн хүүхэд учраас хөдөлмөр гэдгийг яс махандаа шингэтэл ойлгож хүмүүжсэн. XX зууны алдартай модернист уран бүтээлч Constantin Brancusi-ийн “Create like a god. Com­mand like a king. Work like a slave” хэмээх үг байдаг. Орчуулбал, бурхан мэт бүтээж, хаан мэт удирдаж, боол мэт ажилла гэж байгаа. Энэ л миний зарчим даа.

Э.МӨНХТҮВШИН

Өдрийн сонин