УИХ-ын чуулганы өчигдрийн хуралдаанаар Эдийн засгийн ил тод байдлын тухай хуулийг хэлэлцэх эсэхийг хэлэлцэв. Хүлээлтийн шатанд байгаа эл хуулийн тухай сайн, муу яриа сүүлийн өдрүүдэд газар авч байна. Уг хуулийн төслийг Засгийн газраас яаралтай хэлэлцүүлэхээр өнгөрсөн оны зургадугаар сарын 9-ны өдөр өргөн барьсан юм. Уг хуулийн гол агуулга нь эдийн засгийн өршөөл үзүүлэх. Тодруулбал, татвараа буруу мэдүүлсэн, нуун дарагдуулсан, авлига өгч авсан, хууль бусаар хөрөнгө хураасан, оффшор бүсэд хөрөнгөө нууж байсан зэрэг хэргээр шалгагдаж буй эсвэл ял эдэлж байгаа хүмүүсийг өршөөх зорилготой юм. Нэг үгээр хэлбэл тэдгээр хүмүүст нууц хөрөнгөө ил болгож түүнийгээ улсад тушаах боломжийг өгч байна гэсэн үг. Эрх баригчдын хэлж ингэх нь эдийн засгийн хямралаас гарахад бага ч болов нэмэр болох гэнэ.
Далд хөрөнгийг ил болгох хуулийн төслийг унагасан ч үл ялих шалтгаанаар дахин буцааж босгосон уг үйлдэл өнөөдөр олны анхаарлыг ихээхэн татаж байна.
Нэгдүгээрт, нэгэнт санал хураачихсан хойно хэн нэгэн нь гаднаас гүйж орж ирээд би санал өгч чадсангүй. Тийм учраас дахин санал хураая гэсэн горимын санал гаргаад л дахин санал хураачихдаг бол УИХ дагаж, мөрдөх дэгийн тухай хуультай байх хэрэг байна уу. УИХ дэгийнхээ тухай хуулийг ноцтойгоор зөрчсөний тод жишээ энэ боллоо. Дэгийн тухай хуулинд ингэж болохгүй талаар тодорхой заасан байгаа.
Цаашлаад хуулиа зөрчин байж уг хуулийг хэлэлцэхээр авч үлдэх ямар шалтгаан УИХ-д байна вэ. Хэрвээ тус хууль батлагдвал эрх баригчид өөрийн намын харъяалалтай авлигач нөхдүүд аврагдана гэсэн хардлага бий. Ялангуяа тендерт оролцолгүй ажил авч түүнийгээ бондын их хэмжээний мөнгөөр хийсэн хүмүүсийг өршөөлд хамруулах зорилготой байгаа гэнэ. Цаашлаад Чингис, Самурай бондоос мөнгө авч өөрсдийн хувийн ажилд зарцуулсан улс төрчдийг өршөөж мэдэхээр байгаа юм. Мөн авлигалын хэрэгт холбогдсон, эдийн засгийн гэмт хэрэгтэй холбоотой олон дуулиант хэргийн эзэд энэ хуулиар аврагдана гэсэн үг. Хамгийн ноцтой нь Эдийн засгийн ил тод байдлын тухай хууль батлагдсанаар энгийн иргэд, дунд гарын бизнесмэнүүд бус зөвхөн төрийн өндөр албан тушаал хашиж байхдаа авлига авч, хууль бусаар хөрөнгөжсөн цагаан захтнууд өршөөгдөх гэж байгаа юм.
Тухайлбал, Хуулийн төслийн 4.5-д “Эрх бүхий байгууллагын хяналт шалгалтаар ил болсон, хэрэг бүртгэх мөрдөн байцаах, шүүхээр хянан хэлэлцэх шатанд байгаа хэрэг болон шүүхийн шийдвэр гарсан хэрэгтэй холбогдож ил болсон хөрөнгө, орлого, өр төлбөр, алданги, хүү, торгууль энэ хуульд хамаарахгүй” гэсэн нь 2008 оны өршөөлд хамрагдаж чадаагүйгээс болоод хоёр тайлан гаргаж, шоронгийн хаалга татахад хүрээд байгаа бизнесийнхнийг “хохь нь” гэх маягтай заалт боллоо гэж үзэж буй юм байна. Үүнээс болж Монголын хэдэн авлигачид зориулж, зориудаар хууль санаачлан батлуулахаар оролдож эхэллээ гэсэн шүүмжлэл нь үнэний ортой болж эхлэв.
Ардчилсан намынхан бол уг хуулийг нүдээ аниад зүтгүүлж байгаа. Харин МАН-ын бүлгийн дарга С.Бямбацогт уг хуулийн төслийг дэмжихгүй гэдгээ илэрхийлсэн. Гэтэл бүлгийн дарга нь дэмжихгүй гэдэг бүлгийнхээ байр суурийг илэрхийлээд байхад Д.Сарангэрэл, А.Тлейхан гэх мэт нөхөд уг хуулийг дэмжиж кноп дарсан нь тэднийг эсвэл ойр дотны хүмүүсийг нь уг хуульд өршөөгдөх хүмүүсийн нэг гэж хардах сэтгэлийг төрүүлж байгаа юм.
МАН-ын бүлгийн дарга С.Бямбацогт уг хуулийн талаар “Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих нэрийн дор өргөн барьсан татварын өршөөл үзүүлэх хуулийн төсөл нь хөрөнгө орлогын мэдүүлгээ худал бөглөсөн, хөрөнгөө нуусан, үндэслэлгүйгээр хөрөнгөжсөн авлигачдыг өршөөхөд чиглэгдсэн. Мөрөөрөө бизнес хийж яваа хүмүүс, олон өрхийн амьдралыг авч яваа бизнес эрхлэгчид шударгаар татвар төлснийхөө төлөө хохирдог байж болохгүй. Хууль бусаар хөрөнгөжсөн, авлига авсан нөхдийг өршөөнө гэсэн хуулийн төсөл оруулж ирсэн нь шударга ёсны зарчимд харшилж байна. Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хуулийн төсөл нь аж ахуйн нэгж, иргэдэд зориулагдсан гэхээсээ илүүтэй хуулиа сахин биелүүлдэггүй, авлига авч хууль бусаар хөрөнгөжсөн цагаан захтнуудыг өөгшүүлсэн. Өөрөөр хэлбэл, "хуульчлагдсан авлигачид" болж хуулиар өршөөгдөх боломжийг олгож байна. Мөн шударгаар эд хөрөнгөө бүртгүүлж татвараа төлж байгаа аж ахуйн нэгж, иргэдийн урмыг хугалсан, хууль зөрчиж болдог, хуулиа биелүүлсэн нь хохирдог юм байна гэсэн ойлголтыг татвар төлөгчдөд бий болгож байна” гэж хэлэв.
Гэтэл уг хууль бизнес, эрхлэгчид бус улс төрчдөд зориулсан хууль байдаг. Тэгэхээр төрийн мөнгөнөөс дураараа идэж байсан өндөр албан тушаалтнууд нэг удаа төрийн хайр хишгийг хүртэх аж. Хуульд (ХОМ)-тээ зарим хөрөнгөө мэдүүлээгүй орхигдуулсан бол хариуцлага тооцохгүй байхаар заажээ. Гадаад улсад байгаа нуун дарагдуулсан, бусдын нэр дээр бүртгүүлсэн үл хөдлөх болон хөдлөх хөрөнгө бусад орлогоо сайн дурын үндсэн дээр ил болгож мэдүүлсэн хувь хүн, хуулийн этгээдэд мөн адил хамаарахаар заажээ.
Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг “Бид эдийн засгаа ил тод болгоно. Манай татварын бааз бүрэн бүрдээгүй байна. Өнгөрсөн 20 жилд солигдож амжаагүй олон зүйл бий. Энэ хуулиар олгогдох нартай өдөр нийт бизнес эрхлэгчдэд нэг л удаа тохионо. Үүнээс хойш далд эдийн засаг байхгүй болно. Бизнес эрхлэгчид өөрт байгаа бүх хөрөнгө, мөнгөө ил болго гэж бид энэ хуулийг санаачилсан” гэсэн тайлбарыг хэлж байгаа юм.
Тус хуулийн бас нэгэн ноцтой асуудал нь нуусан хөрөнгөө ил болгосон тохиолдолд тухайн аж аж ахуйн нэгж, иргэн дээр шинэ мэдээллийн сан үүсгэж нууцлах бөгөөд дахин эрүүгийн хэрэг үүсгэхгүй, мөрдөж шалгахгүй гэх заалт аж. Тэр бүү хэл 2009 оны нэгдүгээр сарын 1-нээс 2014 оны нэгдүгээр сарын 1-ний өдрийг хүртэлх тайлан, баланс, хөрөнгө орлогын мэдүүлэг, холбогдох мэдээллийг устгахаар заасан байна. Мөн эл хуулийн төсөлд нууцлахаар заасан мэдээллийг олон нийтийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр хэвлэн нийтлэхийг хориглоно гэжээ. Энэ тухай мэдээллийг ил болговол иргэнийг таван сая, аж ахуйн нэгж байгууллагыг 50 сая төгрөгөөр торгоно гэсэн заалт оруулжээ. Энэ заалтаар бол юм бүрийн цаад учрыг олон нийтэд ил болгох гэж ажилладаг сэтгүүлчид хамгийн ихээр торгуулж, хоригдохоор байгаа юм.
Т.Хулан
Эх сурвалж: 24 tsag.mn
