Болдын Уянга (цуврал ярилцлага-26)
...Б.Уянгыг би боломжийн мэднэ. Харвардад геологийн чиглэлээр Ph.D хамгаалахаар суралцаж буй түүнтэй Харвардад зохион байгуулагдсан хэд хэдэн арга хэмжээн дээр уулзаж ярилцаж байсан л даа. Харвардад Мандухай Ph.D хамгаалснаас хойш хоёр дахь Ph.D хамгаалж буй түүнтэй уулзаж ярилцах зорилго надад байв. Бостон руу явах өдрөө товлоод түүнтэй холбогдоход Ph.D хамгаалж байгаа өдөр нь таарч, хамгаалалтаа дуусгаад шууд Монгол руугаа буцах гэж буйг нь сонсоод явах өдрөө нэг хоногоор урагшлуулан зорьж очсон юм. Зав чөлөөгүй ажиллаж зорьсондоо хүрээд амсхийх мөчид нь бид хоёр нэг жижигхэн зоогийн газар сууж нилээд удаан ярилцлаа. Харвардад Ph.D хамгаалсан мундаг бүсгүй гэхээсээ энэ хүртэл туулж өнгөрүүлсэн зам хийгээд сэтгэлдээ тээж буй бодол ухаарлууд нь надад хамгийн эрхэм байв. Миний асуусан зарим асуултын хариуд "Хүн ер нь мэддэг зүйлээ л ярьж байх хэрэгтэй юм билээ. Мэдэхгүй зүйлээ худлаа ярьж яах юм бэ?" гэж хэлсэн нь энэ ярилцлагын гарчиг болсон хэрэг. Магадгүй судлаач хүний үндсэн зарчим нь байх. Энэ ярилцлагаа таны өмнө дэлгэж байна, хүлээн авна уу?
Нэг. НАМТРЫН ТОВЧООН
2003-2007 онд ШУТИС-ийн Геологи Газрын Тосны Сургуулийг Геологич мэргэжлээр төгссөн.
2007-2010 Рио Тинто Эксплорейшн-д геологич
2009-2010 онд мөн тус сургуулиас магистрын зэрэг хүртсэн (Master of Science)
2014 онд Харвардын Их Сургуульд (Master of Arts)
2016 онд Харвардын Их Сургуульд Ph.D
Хоёр.АМЕРИК МОНГОЛ ДУНД СУРГУУЛИЙН ЯЛГАА
-Г.Галбадрах:Бага нас тань хаана өнгөрөв дөө?
-Б.Уянга. Миний бага нас Өнөр хороололд өнгөрсөн л дөө. 1990-д оны эхээр анх нэгдүгээр ангид элсэн орж улсын сургуулиудад сурч байгаад, "Ирээдүй Цогцолбор"-ын хуучнаар 1-р байр (86 дугаар сургуульд) бүрэн бус дунд ангиа дүүргэсэн. Сургуульд байхдаа би бүхий л хичээлдээ жигд сайн хүүхэд байсан тул миний өмнө бүх л салбар, мэргэжил нээлттэй байсан шиг санагддаг байлаа. Анх наймдугаар ангиа төгсдөг жил "СОРОС-ийн сангийн тэтгэлэг" гэж дунд сургуулийн хүүхдүүдийг Америкт сурагч солилцооны хөтөлбөрт хамруулдаг эсвэл аяллаар цөөн сараар явуулдаг хөтөлбөрт шалгалт өгч түүндээ тэнцээд 2002 онд анх АНУ-д Миннесота мужид ирж байлаа. Одоо бодоход энэ тэтгэлэг их ач холбогдол өндөртэй байж. Хэдийгээр би жирийн л айлын хүүхэд байсан боловч энэ тэтгэлэг байдгийг дуулаад бүр зургаадугаар ангиасаа л явах юмсан гэж бодож, хичээж байгаад анх Америк гэдэг улстай танилцсан нь олон зүйлийн эхлэл байсан байх.
-Г.Галбадрах:Азтай тохиолдол байна. Америкт ирээд?
-Б.Уянга: Америкт ирээд ном ёсоороо бол би арван нэгдүгээр ангид суралцах ёстой байсан боловч хичээлийн хөтөлбөр нь даваад гарахаар байсан тул арван хоёроосоо эхлэсэн юм. Ер нь Монголын сургалтын системийг, эндхийнхтэй харьцуулбал Монгол хамаагүй илүү. Гэвч эндхийн давуу тал нь, хүүхдэд амьдралд ойр талаас нь юмыг тайлбарлаж, туршлага дээр тулгуурлан зааж өгдөг гэж боддог. Мөн хамгийн гол нь хүүхдийн авъяасыг маш сайн дэмжиж, давуу талыг нь хөгжүүлж өгдөг. Хүүхдүүд наад зах нь хөгжим тоглоно, ямар нэг спортоор хичээллэнэ эсвэл дуулна, бүжиглэнэ. Энд бүх сургуулиуд багийн тоглолтонд багаас нь хүүхдийг бэлтгэдэг нь таалагддаг.
-Г.Галбадрах:Тийм ээ, би энэ тал дээр санал нэг байна. Нөгөө талаасаа бага наснаас нь "эх оронч" сэтгэлгээг суулгаж чадаж байна.
-Б.Уянга: Тийм шүү. Миний анзаарсан нэг зүйл бол энд эх оронч сэтгэлгээг хүүхдэд маш сайн суулгаж өгч байна. Нэг удаа би хүүтэйгээ Бостонд явж байлаа. Хүү маань Жорж Вашингтоны хөшөөг хараад шууд л нэрийг хэлэх жишээний. Зургаатай хүүхэд Обамаг ярьж байна гэхээр цэцэрлэг, сургуульд нь яаж тэр эх оронч сэтгэлгээг суулгаж байна вэ гэдэг нь бүр улсын бодлого болчихсон. Тэгэхээр нь аавд нь хэлж байгаад хүүдээ Монголын түүхийг яриулж өгсөн юм. Чингис хааны тухай сонсоод хүү маань их сонирхож байсан, бүр "Мулан" хүүхэлдэйн кинон дээр Модуны цасанд даруулдаг хэсгийг үзчихээд уйлаад байсан. Заримдаа биднээс "Яагаад Казакстан улс ийм том, манай Монгол арай бага газар нутагтай байгаа юм бэ, Урьд нь илүү том байсан биз дээ, яагаад бид нар нутгаа алдчихсан юм бэ?" гээд асууж өгнө. Тэгэхээр би юу гэх гээд байна вэ? гэвэл эх оронч үзлийг энд маш нарийн тогтолцооны дагуу хүүхдэд суулгаж өгдөг болохоор эдний жишгээс санаа авч, монголчууд бид хүүхдүүддээ эх оронч үзлийг өвлүүлж өгөх нь маш чухал санагддаг. Ядахдаа л хүүхдүүд арван жилээ төгсөөд "Би гадаадад амьдармаар байна" гэж бодохгүй гэж боддог.
-Г.Галбадрах:Энэ бол бидний хувьд заавал анхаарах асуудал л даа. Мэдээж энэ асуудалд эцэг эхчүүд гэр их үүрэгтэй гэж би боддог юм. Гэр бүлийнхээ талаар танилцуулаач?
-Б.Уянга: Аав маань электроникийн инженер хүн байсан. Миний нэг санаанаас гардаггүй зүйл бол намайг сургуульд байхад манай багш "гэрийхнээрээ хэрэм зуруулаад ир" гэв ээ. Аав маань зурж чаддаггүйг би мэдэх тул их л зовиноод аавдаа хэллээ. Аав "ямар ч байсан аргална даа" л гэж байна. Тэгсэн аав нэг хэрэмний зураг барьчихсан бүгдийг нь нэг бүрчлэн хэмжээд зогсож байсан. Тэгэхээр би багаасаа л их инженер сэтгэлгээтэй айлд өссөн байгаа юм. Харин ээж маань геологич, эрдэс судлаач хүн. Одоог хүртэл ШУТИС-д багшилж байгаа. Нөхөр маань мөн л геологич мэргэжилтэй.
-Г.Галбадрах:Ахлах сургуулиа төгсөөд ямар сонголт хийв дээ?
-Б.Уянга: Надад ахлах сургуулиа энд төгссөний дараа хэдийгээр АНУ-д үлдээд Их сургуульд сурах боломж байсан боловч, шууд миний төлбөрийг төлөх боломж манай ар гэрт байсангүй. Тийм ч учраас Монголдоо Их Сургуульд сурахаар шийдсэн. Мэргэжил сонгох тухайд гэвэл физикт ч сонирхолтой түүгээрээ ч явмаар юм шиг, хуульч ч болчихож болмоор юм шиг санагдаад болохгүй байлаа. Тэгж, тэгж ээжийнхээ мэргэжлийг эзэмшихээр шийдсэн дээ. Ээж минь геологич, эрдэс судлаач багш хүн гэж би дээр хэлсэн дээ.
Гурав. ГЕОЛОГИ БОЛ ОЛОН Ш/У НЫ НИЙЛБЭР
-Г.Галбадрах:Яагаад заавал гоелоги гэж?
-Б.Уянга: Геологийн шинжлэх ухааныг маш олон шинжлэх ухаан давхар уялдан байж бий болгодог. Жишээ нь: математик, биологи, физикийн ухаан гэх мэт бүхий л ухаанууд нэгэн зэрэг оролцох хэрэгтэй болдог бөгөөд эдгээр том шинжлэх ухаанаас хүнд хамгийн хэрэгтэй гэсэн түвшнийг нь авч хооронд нь холбож үздэг сонирхолтой шинжлэх ухаан. Зарим хүмүүс надтай санал нийлэхгүй байж магадгүй ч, нэг үгээр геологи бол шинжлэх ухаануудыг базан авч үздэг шинжлэх ухаан юм.
-Г.Галбадрах:Урьд нь сонсож байгаагүй тайлбар байна. Тэгэхээр ТИС-д энэ мэргэжлээрээ суралцсан байх нь, тийм үү?
-Б.Уянга: Тийм ээ, ТИС-д элсэж суралцсан. Миний бодлоор нарийн шинжлэх ухаанаар сурч, ажиллах гэж буй хүмүүс эхлээд Монголдоо сураад мастер, докторынхоо зэргийг гадаадын их дээд сургуулиудад хамгаалбал дээр санагддаг. Яагаад гэвэл, жишээ нь миний мэргэжлийг аваад үзэхэд Америк зөвхөн өөрсдийн орны газар зүйн онцлогийн тухай л түлхүү заана шүү дээ. Монголд уул уурхай бол шинэ салбар, харин АНУ-д бол маш олон жил хөгжөөд ирчихсэн зүйл. Тийм ч учраас энд зөвхөн уул уурхайг хими талаас нь илүү судлах жишээний бөгөөд Монголд эргээд очиход манай орны хөрсөн дээр эндээс авсан мэдлэг буухад удна. Тиймээс байгалийн ухаанаар сурч буй хүмүүс эхлээд эх орныхоо тухай сайн мэдэж аваад цааш гүнзгийрүүлэн судалбал зүгээр санагддаг. Тэгээд ч Монголд байгалийн ухааны мундаг багш нар олон, үүнийг харин өвлөж авах нь чухал асуудал болоод байна.Багшилж байсан эрдэмтэн багш нартайгаа эргэж ирээд хамтраад ажиллахад хүртэл илүү дөхөмтэй, бас илүү ойлголцдог.
-Г.Галбадрах: Энэ тухай нэг биш залуус ярьж байсан. Гэхдээ хувь хүнээс өөрөөс нь их хамаардаг юм шигээ?
-Б.Уянга: Оюутнууд одоо их завтай байгаад байна уу даа гэж харагддаг. Монголд оюутнуудад сайн сурвал боломж маш их бий. Би их сургуулийн эхний төлбөрөө л ээж, аав хоёроороо төлүүлсэн. Нэгдүгээр курсдээ онц сурсан учир Тайваны засгийн газрын тэтгэлэг, хоёрдугаар курсдээ Швейцарийн засгийн газрын санхүүжилттай "Зориг сан"-гийн тэтгэлэг гэсээр төгсөтлөө олон сургалтын төлбөрийн тэтгэлэгүүдэд хамрагдаж байлаа. Дашрамд хэлэхэд монгол хүүхдүүд бие, биенээсээ маш их хуулдаг шүү дээ. Энд Харвардад сурч байхад докторын зэрэгт сурч байгаа оюутнууд баклаврын оюутнуудад хичээл заах ёстой байдаг юм. Ихэвчлэн нэг ангид арваад хүүхэд сурна. Тэгээд шалгалт авах үед яг тохойгоо нийлүүлж суучихсан мөртлөө хуулна гэсэн ойлголт байхгүй шүү дээ. Харин манайд бол хуулуулахгүй бол тэр хүн муу хүн болдог мэт. Их бага гэлтгүй бүх л түвшинд бүр эхнээс нь хүүхдэд ийм хандлага бий болгомооргүй байгаа юм. Энэ чинь нэг ёсны өөртөө итгэх итгэлийг нь үгүй болгодог төдийгүй насан туршид нь бусдад найдах хэцүү зан төлөв суулгадаг гэдэгт итгэдэг.
-Г.Галбадрах: Тийм шүү, санал нэг байна. Өөртөө итгэлтэй байна гэдэг бас чухал зүйл. Өөрөө хичээгээд байвал заяа нь бас хичээгээд байдаг шүү дээ.
-Б.Уянга: Би заримдаа өөрийгөө их азтай хүн гэж боддог. Гэхдээ аз хүнд тохиох нь хүртэл учиртай байдаг байх аа. Намайг хоёрдугаар курст байхад Харвардын хэдэн оюутан Монголд ирж, тэр өвлөө би Америкт сарын хугацаатай дадлага хийж байлаа. Миний бодлоор Монголд боломж маш их шүү дээ. Гуравдугаар курст байхад манай сургуулийн багш надад Японд геохимийн чиглэлээр хоёр сар лаборатори дээр дадлага хийх боломж байгааг хэлж, түүнд оролцохоор бэлтгэж түүндээ тэнцэн, Монголоос геохимээр би, Энэтхэг, Италийн хоёр оюутан геофизикээр Японд дадлагажиж байсан. Би тэнд л жинхэнэ лабораторийн ажил гэж юу байдгийг үзсэн дээ. Дараа нь ШУТИС-ийн гадаад харилцаанаас оюутан солилцооны хөтөлбөр зарлаж Оклахомагийн "Тулса"-ийн их сургууль дээр дөрөвдүгээр курсдээ мөн дадлага хийсэн. Хөгжилтэй зүйл ярихад Япон их халуун болохоор тухайн үед миний амьдарч байсан байр "Air condition"-гүй байсан учир нар хөөрмөгц л сургууль бараадаад ирчихсэн хичээлээ хийгээд бүр сэрүү орж 10, 11 болтол суугаад л байдаг байсан чинь Япон багш нар намайг энэ их зүтгэлтэй хүүхэд байна гэж бодоод их тоож байж билээ. Намайг бүр "мастерт сураач" гэж урьж байсан. /Инээв/ Уг нь би болохоор тэр халуунд нь зүдрээд сэрүүхнээр нь анги танхимаа бараадаад байсан хэрэг шүү дээ. Гэхдээ энэ нь намайг сайн сурахад тус болсон.
Дөрөв. РИО ТИНТО БА УУЛ УУРХАЙ
-Г.Галбадрах:ТИС-ээ төгсөөд хаана ажилласан юм бэ?
-Б.Уянга: 2007 онд би сургуулиа төгсөөд Рио Тинтод геологичоор орсон. Ажаад байхад хүмүүс ер нь мэдэхгүй зүйлээ их ярьдаг юм шиг. Бүгд л уул уурхай, геологийн тухай наад захын ойлголтгүй хэрнээ ам дамжуулж, баримжаагаар яриад л байна. Рио Тинтод миний ажиллаж байсан газрын хувьд бол хүмүүсийн яриад, шуугиад байгаа шиг "авилгал хээл хахууль" гэсэн зүйл ерөөсөө байгаагүй. Том компани учир байгаль орчиндоо их хариуцлагатай ханддаг. Том компаны зарчим, соёл гэж байна. Мэдээж дэлхийн хэмжээний том компани болохоор зарчим, шаардлага нь өндөр байдаг. Би жижиг салбар дээр нь ажиллаж байсан ч тэнд ажиллаж байсандаа сэтгэл хангалуун байдаг юм.
-Г.Галбадрах: Рио Тинтод ажиллаж байгаад АНУ-д сургуульд ирсэн юм уу?
Б.Уянга: Рио Тинтод ажиллаж байхдаа би гурван сургуульд өөрийн өргөдлөө өгсөн юм. Тэр нь Харвард, Станфорд, Пенсильваниа "Pen state" гэсэн сургуулиуд байсан. Хэрвээ би Станфордод орсон бол эртний амьтан судлалаар, харин нөгөөд нь бол геохимээр мэргэших байсан. Хэдий энэ гурван сургууль гурвуулаа миний өмнө нээлттэй байсан боловч, би Харвардад Регионал геологиор төгсөх байсан тул энэ сургуулийг сонгосон юм л даа.
Тав. ХАРВАРДЫН ДОКТОР
-Г.Галбадрах: Харвардад докторын судалгааны ажлаа ямар сэдвээр сонгож авсан юм бэ?
-Б.Уянга: Ер нь шинжлэх ухааны чиглэлээр докторт суръя гэж бодож байгаа хүн хэнтэй ажиллахаа маш сайн сонгох хэрэгтэй байдаг. Яагаад гэвэл багштайгаа таарахгүй дундаас хаяж байгаа, багшаа сольж байгаа тохиолдлууд маш их гардаг. Миний хувьд манай багш Монголд маш том төсөл дээр ажиллаж байсан, урьд нь ч мэддэг, хамтарч ажиллаж байсан хүн л дээ. Харвард өөрөө том ч сургууль, мөнгөтэй ч сургууль тул маш том төслүүдийг тив, тивээр нь сонгоод судалгаа хийдэг. Манай багшийн хувьд Азийг сонгож аваад төсөл хэрэгжүүлж байгаа. Харин би тэр дундаас нь Монголыг сонгож авсан. Геологийн хөгжлийн түүхийг маш олон хуваадаг л даа. Миний судалгааны үе баруун өмнөд Монголын амьтан ургамал үүсэхээс өмнөх буюу тэр тусмаа 580 сая жилийн өмнөх үе. Нэг ёсны энэ үеийг Регионал төвшинд нь судалж үзэж байгаа юм. Энэ нь яг юу гэсэн үг вэ гэвэл газрын гадаргуу нь тэр үед яг ямар байрлалтай, ямар шинж чанартай байсан юм бэ гэх мэт олон асуудлууд байдаг.
-Г.Галбадрах: Харвардад доктор хамгаалахад өрсөлдөөн байдаг уу? Зарим хүмүүс тэгж боддог юм билээ.
-Б.Уянга: Яг эрдмийн зэрэг хамгаалахад өрсөлдөөн гэхээсээ илүүтэй өөрийн чадвараа нотлох нь хамгийн чухал байдаг. Харвардад эхний хоёр жилийн хичээлүүдээ үзэж дуусаад" үлдсэн хугацаандаа судалгаа хийж зэргээ хамгаалахын тулд өөрийн чиглэлийн дагуу мэргэжлийн шалгалт өгдөг. Эндээс л судалгааны ажлын сэдвээ сонгох сорилт эхэлнэ дээ. Харвардын профессорууд мундаг боловч бас л мундаг байхынхаа хэрээр хэцүү ааштай хүмүүс таарна шүү дээ. Жишээ нь: би нэг багшийнхаа урд очоод англиар алдаатай яривал урдаас засах гээд байх жишээний. Мэргэжлийн шалгалтан дээр юу ч хамаагүй асууна. Ийм судалгааны ажил хийх төлөвлөгөөтэй байна. Ингэхийн тулд ингэнэ тэгнэ гэхээр тийм юмны тэр тэгшитгэлийг бичээдэх гэдэг ч юм уу. Сургуулийнхаа оюутнуудыг маш их сорьж, тэгж байж л төгсгөдөг газар. Тэгээд эхний хоёр жилийнхээ дараа мэргэжлийн шалгалтаа давчихвал, өөрийнхөө мэргэшихийг хүсч буй тэр салбартаа илүү ихийг хийж чадна гэдгээ нотлох хэрэгтэй болно. Нэг ангид жишээ нь хоёр оюутан яг ижилхэн зүйл сонирхдог байлаа гэхэд өөрийгөө " илүү сэтгэж, илүү хийж чадна аа" гэдгээ комиссын гишүүддээ харуулж тэр өнцгөө барих хэрэгтэй гэсэн үг л дээ.
-Г.Галбадрах:Харвардад суралцах хэцүү юу?
-Б.Уянга: Харвардад орох нь өөрөө маш том даваа гэж хүмүүс боддог бол, тэр тусмаа нарийн судалгаа хийж буй бидэнд Харвардад орчихсон хойноо ч гэсэн ахиад л түүнээс өндөр босгыг давах хэрэгтэй болдог. Нэг давааг давлаа ч цаана нь бүр өндөр даваа байж л байдаг, тийм л газар. Нөгөө талаасаа Харвард өөрийгөө бусадтай харьцуулан таних, өөрийгөө хөгжүүлэх боломжийг олгодог газар.
-Г.Галбадрах: Харвардад доктор хамгаалах явц ямар зарчмаар явагддаг юм бэ?
-Б.Уянга: Сурч байхдаа хэрэгжүүлсэн төслүүдийнхээ тухай шинжлэх ухааны төслүүд бичээд явдаг. Тэгээд бичсэн төслүүдээ нэр хүнд бүхий сэтгүүлүүдэд хэвлүүлэх нь их чухал. Сурч байх явцдаа хийсэн төслүүдээ нэгтгэж хоорондын уялдаа холбоог гаргаж өгч нэгтгэсэн зүйл нь өөрөө Дессиртаци болно. Хэрвээ судалгааныхаа ажлын үр дүнгүүдийг өмнө нь бичээд хэвлүүлчихсэн байвал бүр л амар. Нэг ёсны ном л хэвлүүлж байгаа юм. Харин дессиртацаа хамгаалах өдрөөсөө хоёр долоо хоногийн өмнө сургуульдаа өгөх ёстой байдаг. Тэгээд л юу хийснээрээ хаалттай хамгаалалт хийнэ. Багш нар маш нарийн асууна. "Болчихжээ" гэж үзвэл комиссын гишүүд гарын үсэг зураад, би сургуульдаа "миний нээлттэй хамгаалалтыг зарлаж өгнө үү?" гэж хүсэлт тавьдаг. Тэгээд энэ нь сургууль даяар зарлагдаж нээлттэй хамгаалалтаа хийгээд төгсөнө өө гэсэн үг.
Зургаа. МИНИЙ ОРОН ЗАЙ
-Г.Галбадрах: Монголдоо очоод ямар чиглэлээр ажиллахаар бодож байгаа вэ?
-Б.Уянга: Монголдоо очоод би нэг төсөл дээр ажиллаж эхлэх төлөвлөгөөтэй байна. Тэр нь Баруун урдах Монголыг Казакстан руу холбосон регионал геологийн төсөл юм. Монголд маань хийх зүйлс их байна шүү дээ. Би нэг зүйлийг маш их хүсдэг. Тэр нь миний судалгааг бүр жаахан хүүхдүүд ойлгоод, аав ээжтэйгээ Монголын газар нутгаараа явж байхдаа ойлгоод сонирхож, цаашдаа илүү их судлах, сурах хүсэх мөрөөдөлтэй болоосой гэж хүсдэг юм. Монголчуудын оюун ухааны чадамж өндөр шүү дээ. Тийм ч учраас би хүмүүст мэдэхгүйгээсэээ болж алдаж байгаа олон боломжийг гаргаж өгөх сөн гэж их хүсдэг ээ. Монголдоо амьдраад ирээдүйд их юм хийж чадах хүүхдүүдэд боломж нээж өгөхсөн гэж боддог юм .
-Г.Галбадрах:Чамайг Харвардад монгол оюутнууд авчирч дадлага хийлгэж байсан гэж сонссон?
-Б.Уянга: Энд сурч байхдаа би дөрвөн жилийн хугацаанд хоёр, хоёроор нь нийт найман оюутан ШУТИС-аас хоёр сарын хугацаатай авчирч дадлага хийлгэж байсан. Би өөрөө Японд дадлага хийж байсан нь маш их туршлага болж байсан болохоор ийм төсөл хүүхдүүдэд бас их тустай гэж бодсон юм. Гэхдээ мэдээж хүндрэлтэй асуудлууд их байсан л даа. Урьсан оюутнууд маань урд зун нь миний судалгааны ажилд хамт судалгаа хийсэн байдаг. Тэгээд энд авчрах нь төсөлд ороогүй зардал байх учир оюутнуудаасаа өөрсдийнхөө замын зардлыг л даагаад ир гэж хүснэ. Ирсэн хойно нь байр хоолыг ямар нэг байдлаар болгох гээд л хичээнэ дээ. Багш маань хоолонд зарцуулсан мөнгийг буцааж олгохыг зөвшөөрсөн тэр өдөр би их баярлаж билээ. Харин байлгах байрны хувьд энд байдаг найзуудаасаа долоо, долоо хоногоор гэртээ байлгаач гэж гуйна. Өөрөө богино хугацаагаар гэртээ байлгана. Ер нь бол манай сургуульд ирж дадлага хийсэн нь өөрсдийнх нь хувийг хэрэгт бичигдэж тэр чинээгээрээ ирээдүйд нь олон газрын үүд хаалга томоос том нээгдэнэ гэж л итгэж ирсэн дээ. Зарим нь эхнээсээ үр дүнгээ өгсөн гэж боддог.
-Г.Галбадрах:Мэргэжлийн геологич хүний хувьд Монголын уул уурхайн өнөөгийн байдлын талаар бодлыг тань асуух гэсэн юм?
-Б.Уянга: Монгол орон маш хувьтай орон. Цөөхүүлээ ч гэсэн бид маш том газар нутагтай, баялаг ордуудтай улс. Миний хувьд уул уурхайг нэг их хаагаад байлгүй хөгжүүлэх хэрэгтэй гэж боддог. Одоо явж байгаа замналын тухайд гэвэл хэтэрхий олон хүнд хэтэрхий энгийнээр тайлбарлах гээд оролдоод байгаа юм шиг санагддаг. Нөгөө хүмүүс нь тэртээ тэргүй геологи гэдэг зүйлийг бүхлээр нь ойлгохгүй байхад мэргэжлийн хүмүүст нь даатгаад орхиж чаддаггүй. Байнга л бие, биенээ хардана. Америкт ч гэсэн нэг хэсэг "алтны орд" гээд л явж л байсан шүү дээ. Гэтэл одоо аль хэдийн хөгждөгөө хөгжөөд, эрдсийн ордуудаа олборлохоо олборлоод дуусчихсан. Гэхдээ ордуудаа хаагдмагц музей болгоод аялал жуулчлалаа давхар хөгжүүлчихдэг юм билээ. Тэртээ тэргүй дэлхий даяараа дулаарал явагдаж байхад зөвхөн уул уурхайгаас болж байгаль орчин сүйдэж байна гээд ул үндсийг нь мэдэхгүй байж бичээд, шүүмжлээд байж болохгүй гэж боддог. Ажиглаад байхад ихэвчлэн эх сурвалжаа мэдэхгүй, үнэн мөнөө мэдэхгүй хүмүүс л уул, уурхайн тухай хүмүүст буруу мэдээлэл өгөөд байгаа юм. Тэгэхээр түүнийг нь уншиж байгаа хүмүүс ч гэсэн үнэн бодит байдлыг шүүж байж хүлээж авах хэрэгтэй.
-Г.Галбадрах: Юуны өмнө Харвардад докторын зэрэг хамгаалсан хоёр дахь эрдэмтэн болсонд тань баяр хүргэе. Уулзаж ярилцахад маш таатай байлаа. Цаашид үргэлжлүүлэн хийх судалгааны ажилд тань амжилт хүсье. Бас Монгол орныхоо хөгжил дэвшлийн төлөө их зүйл хийгээрэй гэж ерөөе.
-Б.Уянга: Харвардаас явахаасаа өмнө тантай уулзаж ярилцсандаа их баяртай байна. Танд ч бас эрүүл энх байж их зүйлийг бүтээгээрэй гэж хүсье.
...Маргааш өглөөний 5 цагт С.Эрдэнэболд бид хоёр Б.Уянгыг гэр бүлийн хамтаар нь Бостоны онгоцны буудлаас Монгол руу үдэн гаргаж өгөв. Хэдийгээр "аз таарч" гэж дурдаж байсан боловч энэ бүх амжилтад түүний өөрийнх нь хичээл зүтгэл л гол тулгуур нь болсон. Энгийн юм шиг хүүрнэж байсан түүний ярианы ард маш их хөдөлмөр, тэвчээр, зүтгэл байсан гэдэгт би огт эргэлзээгүй. Тэрээр монгол оюутнуудыг Харвардад дадлага хийлгэх гэж найз нөхөд болоод өөрийн зүгээс бүх л боломжоо дайчилж байсан шиг олон олон монгол залууст боломжийг мэдрүүлсэн эрдэмтэн. "Монголдоо Их дээд сургуулиа төгсөөд гадаадын Их дээд сургуулиудад Ph.D хамгаалах нь судалгааны ажлаа Монголтойгоо холбож, Монголынхоо хөрсөн дээр буулгахад их дөхөмтэй. Ядаж л энэ чиглэлээр судлагаа хийдэг сайн багш нараа мэддэг, тэдэнтэй хамтран ажиллаж харилцан суралцах боломж нь хамгийн чухал нь юм шүү дээ" гэж тэрээр санал болгосон. Тэгээд ч тэрээр Ph.D гээ хамгаалаад Монгол руу гаа буцлаа. Түүний өмнө уртаас урт харгуй дурайж буй. Тэр замаар түүн шиг олон олон залуус мацаж амжилтад хүрнэ. Тэр болгон нь Монголын хөгжилд нэмэр болно. Сайхан шүү дээ. Амжилт хүсье, Уянгаа.
Харнууд овгийн Гомбосүрэнгийн Галбадрах
2016-06-03
