БОАЖ-ын сайд Б.Бат-Эрдэнэтэй ярилцлаа.
-Хувь хүн хэн байх, зоригтой зориггүйгээс үл хамаарч ил тод байдлын системийг бүрдүүлэх нь чухал-
-Монгол Улсын Засгийн газар дэлхийд хилээ нээснээ зарлалаа. Аялал жуулчлалын салбар жуулчдыг хүлээж авахад бэлэн байна уу?
-Дэлхийн улс орнууд өөрсдийн бодлогыг тодорхой хэмжээгээр зарлаад явж байна. Хил нээсэнтэй холбогдуулаад Монгол Улсын Засгийн газраас тавьж байгаа асуудлуудын нэг нь дотоодын нийт бүтээгдэхүүнд эзлэх, аялал жуулчлалын хувийг нэмэгдүүлэх, эдийн засгийг тэлэхтэй холбоотой асуудлууд бий. Тийм ч учраас аялал жуулчлалын салбарыг Засгийн газрын түвшинд онцолж байгаад баяртай байна. Аялал жуулчлалыг хөгжүүлснээр эдийн засгаа тэлэх, цаашлаад олон оронтой харилцах харилцаагаа нээх зэрэг томоохон асуудлууд давхар шийдэгдэх болов уу гэж харж байна.
-Ковидын үед хамгийн их хохирол амссан салбар бол яах ч аргагүй аялал жуулчлалын салбар байсан. “Шинэ сэргэлтийн бодлого аялал жуулчлал” хэлэлцүүлэг зохион байгууллаа. Хэлэлцүүлгээс ямар үр дүнгүүд гарав?
-Ер нь бол жилийн жилд л хэлэлцүүлгүүд өрнүүлдэг. Хамгийн гол нь хэлэлцүүлгээс бодит үр дүн гарч чадаж байгаа эсэх асуудлыг манай салбарынхан хөндөж байна. Тиймээс төр бодлогынхоо хүрээнд тодорхой хэмжээний шийдлүүдийг гаргах ёстой. Ямар шийдэл хүлээж байгаа талаараа аялал жуулчлалын компаниуд, анхан, дунд шатанд ажиллаж байгаа хүмүүс саналаа хэллээ. Эдгээр саналыг үндэслээд тодорхой шийдвэрүүдийг гаргаж ажиллах ёстой. Түүнээс биш Засгийн газар, Байгаль орчин, аялал жуулчлалын сайд гэдэг утгаар өөрийнхөө бодсон бодлыг тулгах, экспертүүдийн бодлогыг орхигдуулах ёсгүй. Миний хувьд бол төр хувийн хэвшлээс гадна олон нийтийн оролцоо чухал гэж боддог. Учир нь төв хувийн хэвшлийн түншлэлээс гадна олон нийтэд хүрч байгаа үйлчилгээ, хууль эрх зүйн хүрээнд гарсан шийдвэрүүд байгаа оносон эсэх, олон нийтэд тулгамдаад буй асуудлыг шийдэж чадах эсэх дээр анхаарч ажиллана.
Энэ утгаараа БОАЖЯ-наас хэд хэдэн том арга хэмжээг зохион байгуулахаар төлөвлөөд байна. Ялангуяа эдийн засгийг тэлэхтэй холбоотой асуудлаар “Шинэ сэргэлтийн бодлого аялал жуулчлалын салбарт” хэлэлцүүлгийг зохион байгуулсан нь төлөвлөсөн томоохон ажлуудынхаа эхлэлийг тавилаа. Мөн хоёрдугаар сарын 21-нд Гадаад харилцааны яам, Соёлын яамтай хамтраад Монгол Улсад суух Бүрэн эрхт Элчин сайдуудтай уулзалт хийнэ. Бид Засгийн газар, кабинетын бодлогыг сайтар харж, хамтын ажиллагаагаа сайжруулах, уялдаа холбоог нэгтгэх учиртай. Асуудлаа нэгтгэж харснаар асуудлаа цогцоор нь шийдэх боломж бүрдэх юм.
-Та Байгаль орчин, аялал жуулчлалын сайдаар томилогдоод 20 гаруй хонож байна. Энэ хугацаанд ямар ажлуудыг хийж амжуулав. Бодлогын түвшинд танай яаманд тулгамдсан асуудлууд олон бий. Хамгийн түрүүнд хийж хэрэгжүүлэхийг зорьж байгаа ажлууд юу байна?
-Сайдын ажлаа аваад хамгийн түрүүнд Монгол Улсаас гадаад улсад суугаа Элчин сайдуудтайгаа холбогдож Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн санаачилсан тэрбум мод хөтөлбөр дээр ямар байдлаар ажиллах талаар санал солилцлоо. Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагаас манай улсын уур амьсгалын өөрчлөлтийн талаар өгсөн үнэлэлт дүгнэлт тааруухан үнэлгээтэй байгаа. Тиймээс уур амьсгалын өөрчлөлттэй холбоотой асуудлууд дээр бид хэрхэн хамтарч ажиллах, аялал жуулчлалын салбараа яаж хөгжүүлэх вэ гэх мэтчилэн бодлогын хүрээний асуудлуудыг ярилцаж байна. Хоёрдугаарт, Монгол Улсад суугаа гадаадын Элчин сайдуудтай дээрх асуудлаар ярилцлаа. Хүн төрөлхтөн нэг л дэлхий дээр хамтаараа оршиж байгаа учраас аль нэг газрыг цөлжилттэй, уур амьсгалын өөрчлөлттэй гэж орхигдуулахаас илүү хамтын ажиллагааны түвшинд дэлхийн улс орнуудын анхаарлын төвд асуудлыг аваачих дээр ач холбогдол өгч ажиллаж байна гэж ойлгож болно. Нөгөө талаас аялал жуулчлалын салбараа хөгжүүлэх, өргөжүүлэхтэй холбоотой ажлуудыг хийж эхэллээ. Мөн Аялал жуулчлалын мэргэжлийн холбоод, төрийн бус байгууллагууд, төр хувийн хэвшлийн компаниудын төлөөлөлтэй уулзсан. Ингээд сайдын дэргэд аялал жуулчлалын зөвлөл байгуулж, уг зөвлөл энэ хугацаанд хоёр удаа хуралдлаа. Хурлын үр дүнд “Шинэ сэргэлтийн бодлого аялал жуулчлалын салбар” хэлэлцүүлгийг хамтын хүчээр зохион байгууллаа. Цаашид хийхээр зорьсон олон ажил байна.
-Та “БОАЖЯ нэг талаараа зөвшөөрөл олгодог яам болчихсон” гэдгийг хэлж байсан. Энэ байдлыг хэрхэн өөрчлөх вэ?
-Үүнийг ганцхан би хэлээгүй л дээ. Иргэд манай яамыг “Тусгай зөвшөөрлийн яам болсон. Үндсэндээ байгаль орчин болон аялал жуулчлалын салбарын бодлого орхигдуулсан” хэмээн дүгнэж олон санал, сэтгэгдэл ирүүлсэн. Тиймээс иргэдийнхээ итгэлийг эргүүлэн олж авахын тулд тусгай зөвшөөрлүүдийг цахимжуулахыг зорьж байна. Яамны үндсэн бодлого нь бодлого төлөвлөлт дээр тогтох ёстой болохоос биш тусгай зөвшөөрөл байх ёсгүй. Энэ байдлыг халах ёстой. Энэ утгаараа БОАЖЯ-наас олгодог 22 төрлийн тусгай зөвшөөрлийг цахимжуулах ажлыг эхлүүлээд байна. Хамгийн эхний ээлжинд загасчлалтай холбоотой зөвшөөрлүүдийг цахимжууллаа.
Тухайлбал, загасчлах иргэд заавал тухайн орон нутгийн удирдлага Засаг даргаас зөвшөөрөл авахын тулд зорьж буй газраасаа олон арван км хазайх шаардлагагүй. Харин цахимаар зөвшөөрөл авах хүсэлтээ илгээгээд, загасчлах газар руугаа явж байх үед нь зөвшөөрлийн бичиг нь гарах жишээтэй. Ингээд тухайн орон нутгийн байгаль хамгаалагчид холбогдох зөвшөөрлийг QR кодоор шалгах боломж бүрдэх юм. Манай салбарт нийт 700 гаруй байгаль хамгаалагч ажиллаж байна. Тиймээс энэ чиглэлийг цахимжуулах шаардлагатай. Ялангуяа аялал жуулчлалыг татах зорилгоор дэлхийд ховордсон ан амьтдын зургийг авч цахим платформ оруулах, байгалийн үзэсгэлэнт газрыг сурталчлан таниулах зэрэг ажлуудыг хийж байна.
-Ан амьтдын зургийг сурталчлан таниулах гэснээс манай улсаас шонхор шувуу агнах, эсвэл барьж Арабын орнуудад өндөр үнээр худалдан борлуулахтай холбоотой асуудалд мөн л танай яамныхан нэр холбогддог. Ан амьтнаа сурталчилж таниулчихаад гадаадын оронд худалдан борлуулаад байх юм уу?
-Нэгдүгээрт, шонхор шувуу бол нүүдлийн шувуу. Бид энэ шувууг ашиглах ёстой юу гэвэл ашиглах ёстой. Өнгөрсөн хугацаанд явж ирсэн түүхийг нь харах юм бол Засгийн газрын хуралдаанаар орж нууцын горимоор хэлэлцэгдээд шийдвэрлэгддэг асуудал юм билээ. Дээр дурдсан 22 зөвшөөрөл дотор ан агнуур, шувуутай холбоотой зөвшөөрөл ордог. Бид яагаад ховордсон ан амьтнаа гадны фестиваль дээр дуудлага худалдаагаар зарласан үнээр нь худалдан борлуулах ёстой гэж. Дотоодын аялал жуулчлалаа хөгжүүлж, тодорхой эвентүүдийг уламжлал болгон зохион байгуулж, дуудлага худалдаанд яагаад оруулж болохгүй гэж.
Харин төлөвлөсөн үнээс дуудлага худалдаагаар борлуулсан үнийн дүнгийн зөрүүг төрд авч, төсөв бүрдүүлнэ гэхээсээ илүүтэйгээр аялал жуулчлалын салбарыг хөгжүүлэх, тухайн ховор ан амьтныг өсгөж үржүүлэх, байгаль орчныг нөхөн сэргээх, хамгаалахад зарцуулах хэрэгтэй. Түүнчлэн энэ ажлыг ганцхан төр биш, мэргэжлийн холбоод нь хамтарч хийх санал, санаачилга гарч байна. Энэ ажлыг бүрэн дүүрэн дэмжих боломжтой гэж харж байгаа. Авлигатай тэмцэх газраас гаргадаг шударга байдлын үнэлгээгээр БОАЖЯ сүүлээсээ гуравт орсон. Тиймээс бид аль болох яамныхаа үйл ажиллагааг цахимжуулж, ил тод байлгахыг зорьж ажиллана. Гэхдээ цахимжуулна гэдэг нь цаасаар авч ирэх материалыг цахим хэлбэрээр явуулна гэхээс илүүтэйгээр шууд цахимаар зөвшөөрөл олгох хэмжээнд үйл ажиллагаагаа явуулах ёстой хэмээн харж байгаа. Тиймээс шинээр байгуулагдсан Цахим хөгжлийн яамны төрийн нарийн бичгийн дарга нарын хүрээнд уулзалтууд хийгдээд эхэлсэн. Тус яаманд Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яаман дээр байгаа 22 төрлийн зөвшөөрөл, орчим үйлчилгээг цахимжуулах тал дээр тусгайлан баг томилж ажиллуулах албан ёсны хүсэлтээ хүргүүлсэн.
-Төрийн тусгай хамгаалалттай газарт газрын зөвшөөрлийг БОАЖЯ-наас олгодог. Үүнээс үүдэн нөлөө бүхий албан тушаалтнуудад газар наймаалцдаг гэх шүүмжлэлүүд өрнөдөг. Цаашид эмх замбараагүй олгосон зөвшөөрөл, газрын асуудлыг хэрхэх билээ?
-Богд хан уулын хязгаарлалтын бүсэд баригдсан орон сууцууд, газрын худалдаатай холбоотой асуудалд хяналт шалгалтын үйл ажиллагаа явагдаж байна. Улсын Их хурал болон Засгийн газар дээр ажлын хэсгүүд ажиллаж байгаа. Одоогийн байдлаар дөрөвдүгээр сарын 1-ний өдөр хүртэлх зөвшөөрөл олгохтой холбоотой асуудлыг зогсоочихсон байна. ЮНЕСКО-д бүртгүүлсэн дархан цаазат газруудаа Монгол Улс, ялангуяа манай яамнаас ЮНЕСКО-д хандаж хязгаарлалтын бүсийг нь цуцлуулах асуудлыг тавина гэдэг бол утгагүй зүйл. Тиймээс УИХ, Засгийн газар дээр ажиллаж байгаа ажлын хэсгийн дүгнэлтүүдийг хүлээхээс өөр арга байхгүй. Тодорхой хэмжээний асуудлаар Авлигатай тэмцэх газар дээр хэрэг үүсээд явж байгаа гэж ойлгосон. Ний нуугүй хэлэхэд, процессын талаар нарийн мэдээлэл одоогоор надад алга. Тиймээс УИХ, Засгийн газар дээр явж байгаа ажлын хэсгийн дүгнэлтийг хүлээхээс өөр арга алга.
-БОАЖЯ-нд үүрлэсэн идээ бээр, асуудалтай тэмцэхэд танаас тодорхой хэмжээнд эр зориг, манлайлал шаардах байх. Учир нь танай салбар хууль бус газрын наймаа, ашигт малтмалын зөвшөөрөл гэх мэтчилэн их хэмжээний мөнгө эргэлддэг салбар. Хуулиас дээгүүр эрх мэдэлтэй хүмүүсийн нөлөөллөөс ангид ажиллаж, салбараа аварч чадах болов уу?
-Энэ асуудал дээр хувь хүний эр зориг гэхээсээ илүүтэй стандартын асуудал, эрх зүйн орчны асуудал яригдах байх л даа. Та бүхэн санаж байгаа бол УИХ-ын 76 гишүүн 2020 онд шинээр сонгогдоод “Авлигаас ангид байна” хэмээн тангарагласан. Энэ бол стандарт. Ийм стандартуудыг бид сайн хэрэгжүүлэх хэрэгтэй. Тусгай зөвшөөрлүүдийг цахимжуулж нээлттэй ил тод, дуудлага худалдаанд оруулдаг болсноороо авлигаас ангид байх том схемийг бүрдүүлж байгаа юм.
Хувь хүнийг залуу, зоригтой гэж цоллохоосоо илүү стандартаа төрийн зүгт бодлогын хүрээнд хийж өгөх нь чухал. Ингэснээр салбарын хэмжээнд ажиллаж байгаа олон мянган албан хаагчдыг хамгаалах схемийг бүрдүүлэх учиртай. Миний бие мэргэжлийн хяналтын байгууллага, ШӨХТГ, Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газар, Шадар сайдын ажлын алба, олон нийт болон олон улсын байгууллагуудад олон жил ажилласан.Тиймээс эр зориг гэхээс илүүтэй олон улсын түвшинд схемчлэх, стандартыг гаргаж тавих асуудал, ил тод байдлын үнэлгээгээ сайжруулах, ил тод байдлыг илүү сайжруулж өгөхтэй л холбоотой асуудлууд дээр анхаарч ажиллана. Хувь хүн хэн байх, зоригтой зориггүйгээс үл хамаарч ил тод байдлын систем бүрдүүлэх нь чухал.
-Нэн тэргүүнд өөрчлөх шаардлагатай хууль эрх зүйн орчин юу байна вэ?
-Шинэ сэргэлтийн бодлогын хүрээнд 40 орчим хуульд өөрчлөлт оруулахыг зорьж байна. Тиймээс нэгдүгээрт, салбар дотроо хэлэлцүүлгүүдийг яаралтай хийх шаардлагатай байна.
Хоёрдугаарт, төрийн хэмжээнд тухайн яамдууд нь өөрсдөө хууль өөрчлөх санаачилга гаргахдаа олон нийтэд хаалттай байдлаар явуулдаг.Үүнээс улбаалж, хуульд өөрчлөлт орж, хэрэгжиж эхэлсний дараа асуудал дагуулдаг. Тиймээс хуульд өөрчлөлт оруулахаасаа өмнө мэргэжлийн байгууллагууд, холбоод, энэ салбарт нь үйл ажиллагаа явуулдаг иргэд, ААН-үүдээс энэ эрх зүйн орчин ямар байвал Монгол Улсын эдийн засаг, бодлого стратегид чухал байх ёстой юм бэ гэдэг шийдлээ нэгтгэх ёстой. Түүнээс биш дан ганц төрийн байгууллагын хэдэн албан тушаалтнуудын туршлага дээр үндэслэсэн бодлого, шийдвэр гаргаж болохгүй. Салбарууд өөрөө өөрсдийнхөө хүрээнд оруулах шаардлагатай байгаа эрх зүйн өөрчлөлтүүдийн талаар хэлэлцүүлгүүдийг яаралтай өрнүүлэх шаардлагатай. Хууль эрх зүйн хүрээнд нэмэлт өөрчлөлт оруулах, шинэчилсэн найруулга явуулахад хуулийн фермүүдтэй хамтарч ажиллах төлөвлөгөөтэйгөөр ажиллаж байна.
-Аялал жуулчлалын салбарыг уул уурхайн салбараас илүү орлого олдог болгох талаар ярьж байсан. Үүний тулд одоо байгаа салбарынхаа дүр төрхийг хэрхэн яаж өөрчлөх юм бэ?
-Уул уурхайн компаниудаа шүүмжилмээргүй байгаа юм. Учир нь энэ салбар Монгол Улсын татварын орлогод жинтэй хувь нэмэр оруулж, төсвийг бүрдүүлж байна. Мөн нийгмийн хариуцлагын хүрээнд олон үйл ажиллагааг иргэдийн сайн сайхны төлөө хийдэг. Нэг талдаа ААН-үүдээ дэмжих, нөгөө талдаа эдийн засгийн чадамжаар шийдэх асуудал, цаг хугацааны хамаарлаар шийдэгдэх асуудал гэж байна.Үүнийг ялгаж, салгах учиртай. Тухайлбал, бүтээн байгуулалтын ажлууд эдийн засгийн чадавхаар шийдэгдэнэ. Гэтэл цаг хугацааны хамаарлаар нөхөн сэргээгдэх ажлыг мөнгөөр үнэлэх боломжгүй. Байгаль орчны нөхөн сэргээлтийн тухайд 100, 50, 60 жилийн дараа өмнөхтэйгөө адил нөхөн сэргээгдэх тохиолдол байна. Мөнгөөр хэмжигдэхгүй, цаг хугацааны асуудлаа мөнгөөр хэмнэгдэх арилжаалагдах хэмжээний жижиг зүйлээр солимооргүй байгаа юм. Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагаас ковидын цар тахлын үед цэнгэг агаар, цэвэр устай газар аялах, алхахыг зөвлөж байгаа энэ үед аялал жуулчлалаар дамжуулаад эх орноо сурталчлах, байгалийн сайхнаа үзүүлэхийн тулд аялал жуулчлалын компаниуд нь нэг талдаа мөнгө олдог систем байх ёстой. Нөгөө талдаа стандартаа мөрддөг, эргээд байгаль орчиндоо ээлтэй байх ёстой. Тухайлбал, Хөвсгөл далай тойрсон аялал жуулчлал хөгжихийн хэрээр ариун цэврийн байгууламж, хог хаягдлын асуудал үүсдэг. Нэг асуудлыг шийдэхийн тулд дахин нэг асуудал үүсгэж болохгүй. Ингэвэл тухайн хоёр асуудлыг хоёуланг шийдэж хэрэггүй. Асуудлыг цогцоор нь шийдэж байгаа бол дагавар асуудлуудаа 100 хувь шийдэх хэрэгтэй. Монгол Улс мөнгөгүй болчихлоо гээд уул уурхайн салбараа дэмжиж байгаа бол нөгөө талдаа байгаль орчиндоо хор хохиролгүй, хариуцлагатай уул уурхайг дэмжих ёстой.
-Хаврын улиралтай золгосон хэдий ч агаарын бохирдлын асуудал одоо ч тулгамдсан асуудал хэвээр байна. Ер нь ирэх өвлийг агаарын бохирдол багатай давах боломж, бололцоо юу байна. Бохирдлыг бууруулах гарц гаргалгааг та юу гэж харж байна вэ?
-Шахмал түлш тухайн үедээ агаарын бохирдлыг 50 орчим хувиар бууруулах нэг шийдэл мөн байсан уу гэвэл байсан. Энэ шийдвэр технологи, шинжлэх ухааны үндэстэй шийдэл байсан. Харин одоо бид юу хийх ёстой вэ гэхээр аялал жуулчлалын хилээ нээлээ гэдэгтэй адилхан барилгажуулах, орон сууцжуулах хилийг нээх хэрэгтэй байна. Тухайлбал, БНСУ-д арилжааны банкны хамгийн дээд хүү жилийн гурван хувьтай л байдаг. Харин хамгийн багадаа ипотекийн зээл зургаан хувьтай байна. Уг зургаан хувийн зээлийг авах гэж бөөн юм болдог. Барилгажуулах, орон сууцжуулах хилийг олон улсад нээх ёстой. Энэ ажлыг Барилга хот байгуулалтын яамтай ярилцаад хоёр дэд сайдаар ахлуулсан ажлын хэсэг гаргаад ажиллаж байна. Өнөөдөр моргэйжийн зээл 10-15 жилийн хугацаатай, жилийн зургаан хувийн хүүтэй байна. Япон, Солонгост газар нутаг багатайгаас улбаалаад барилгын компаниудын орон сууцжуулах хөтөлбөр, шинэ барилга барих эдийн засгийн эргэлт саармагжсан. Тийм учраас баригдаад 10-15 жил болсон, манайд бол бараг шинэдээ тооцогдох барилгуудаа нураагаад дахин барилга барьж, эдийн засгийн эргэлтээ дэмжиж байна. БНСУ-д Пак Гын Хе ерөнхийлөгчийн үед “Орон сууцжуулах хөтөлбөр буюу барилгын компаниудын эргэлтийг зогсоохгүй. Энэ хөтөлбөр Солонгосын эдийн засагт томоохон хэмжээний эргэлтийг авчирдаг учраас гадагшаа орон сууцжуулах барилгажуулах хөтөлбөрүүдийг хайж, эхлэх болжээ” хэмээн мэдэгдэж байсан. БХБЯ, БОАЖЯ, Гадаад харилцааны яам болоод бусад холбогдох байгууллагууд хамтраад бодлогоо тодорхойлох хэрэгтэй. Төр барих бодлогоо албан ёсоор зарлаад гадаадын барилгын компаниудыг оруулж ирж болно. Улаанбаатар хотын төвлөрсөн зургаан дүүргийн хэмжээнд 195 мянган гэр хорооллын айл өрх бий. Ийм хэмжээний айл өрхийг орон сууцжуулах асуудал гадаадын томоохон компаниудын хувьд том асуудал биш л дээ. Хоёрдугаарт, утаа эдийн засгийн шийдэлтэй л холбоотой асуудал. Тиймээс эдийн засгийн хөшүүргүүдийг сайн бодох ёстой. Агаарын бохирдлыг бууруулахад ганцхан гэр хорооллын асуудлыг яриад байж болохгүй.
Өнөөдөр агаарын бохирдлоос илүүтэй хөрс, усны асуудал, шороо тоос, тоосонцрын асуудал мөн л тулгамдсан хэвээр байгаа. Эдгээр асуудлуудыг цогцоор нь шийдэхийн тулд ямар бодлого явуулах ёстой вэ гэдгээ ойрын хугацаанд гаргаж ажиллах ёстой болов уу гэж арж байна.
Эх сурвалж: Өдрийн сонин
