АН-ын супер томилгоо

Ш.Отгонбилэг, Д.Дорлигжав, Х.Наранхүү, Ч.Ганзориг.  Энэ бол үе үеийн сонгуулийн ялалт даган ирдэг албан тушаалын бялуу хуваалтаар “Эрдэнэт” гэх их айлыг толгойлсон эрхмүүдийн нэрс. Эдгээр нэрсийн хамгийн сүүлд нь Ц.Даваацэрэн бичигдэнэ.

Өмнөговь аймгийн уугуул, бас чиг болоогүй аймгийн заан цолтой энэ эрхмийг АН-ынхан итгэл хүлээлгэн, илгээлт өвөртлүүлж, “Эрдэнэт”үйлдвэр лүү илгээснээс хойш даруй хоёр жил гаруй хугацаа өнгөрчээ.

Уг нь сонгуулийн дараахан АН-ын зүгээс хуучин захирал асан Д.Дорлигжавын нэр яригдаж байсан ч түүнийг  улсын ерөнхий прокурор хэмээх “мэргэжлийнх” нь ажлыг хийлгэхээр тохоон томилж, оронд нь Ц.Даваацэрэнгээр дуусашгүй ундаргат саалийн үнээгээ удирдуулахаар явуулсан.

Энэ нь ч бас учиртай. МАН, МАХН хуучин социализмын үеийн боловсролтой аав, ээжүүдийн хүүхдүүдээр цус сэлбэж байдаг гэдэг утгаараа аль ч төрийн байгууллагад АН-ын томилсон “улаан нойл” залуусаас боловсон хүчнүүд нь эрс ялгардаг гэлцдэг. 

Тиймээс ч  2012 оноос хойших  АН-ын улстөрийн томилгоо аль болох мэргэжил харгалзсан байдлаар хийхийг эрмэлзэж буй нь ажиглагддаг билээ. Яг энэ зорилгоор инженер мэргэжлээр их сургууль дүүргэж, Бор-Өндөрийн уурхайгаас  засварчнаар ажлын гараагаа эхлэх замаар дэвшсээр Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэрийн албанд томилогдох хүртлээ өөдлөн дэвжсэн Ц.Даваацэрэнгээр “Эрдэнэт”-ийг  удирдуулахаар явуулж.

Ингэж АН-ын мэргэжил харгалзсан супер томилгооны хүчээр Ц.Даваацэрэн өнөөдрийн өөрийнх нь эзэмшил маягтай  болсон “Эрдэнэт” үйлдвэрийг захирах болсон билээ.

Шинэхэн дээрээ сонихон

Ер нь ажаад байхад аль ч газар томилогдон очсон дарга нар өөрийгөө  албан тушаалын бялуу хуваалтаар томилогдсон гэх нэрийн дор  ажилчдынхаа цайны цагийн амны зугаа болохыг хүсдэггүй. Тиймээс ч очсон даруйдаа хэсэгтээ л овоо шамдангуй ажилладаг дүр зураг нэгэнт тогтжээ.

Түүний нэгэн адил Ц.Даваацэрэн ажлаа аваад хоёр сар орчим болонгуутаа “Манай скалааданд  үйлдвэрийн нөхцөлд хэрэглэх шаардлагагүй 10 тэрбум орчим бараа материал, техник технологи байна. Эрдэнэтийг шахааны бизнес хийх нүдээр хардгаа болих хэрэгтэй” гэсэн утга бүхий мэдэгдэл хийж, зах зээлд тэдгээр бүтээгдэхүүнээ борлуулах болсноо мөн дуулгаад амжсан.

Үе үеийн удирдлагууд нь их мөнгөний хэргээр шалгагдана хэмээгдэж байгаад сураг алдардаг эл байгууллагын  шинэ өнгө төрхийг тэр ингэж бүтээж, “Эрдэнэт”-д  асар их мөнгөний  ашиг сонирхол явагдаж, улс төрийн намуудын хэтэвчинд үлэмж хувь нэмрээ оруулсаар  ирсэн гэдгийг нь цухас сөхөснөөрОрхон хотын ард түмнээс ОК үнэлгээ авсан гэж болно.

Гэхдээ энэ ОК үнэлгээ тийм ч их удалгүй доош буурч, В, С, D-ийн эрэмбээр уруудсаар өнөөдрийн байдлаар F  дээр нам зогсжээ. Асуудал юунд байв? ...Баримтууд сөхье.

Үнэлгээний түвшин буурсан үзүүлэлтүүд

1. Ажилчдаа хомроглон нэгжсэн нь

Авлигад өртөх өндөр эрсдэл бүхий үйлдвэрийн  хувьд ажилчдаа энэ төрлийн хэргээс урьдчилан сэргийлэх, хор хохирлыг нь ухуулан таниулах, тодорхой шатанд хяналтын арга хэмжээг чангатгах зэрэг нь байгууллагын дотоод дүрмийн хүрээнд шийдэж болох асуудал.

Гэтэл Ц.Даваацэрэн дарга энэ оны тавдугаар сарын 01-ний өдөр 75 дугаар  тоот тушаал гаргаж,  тус үйлдвэрийн Материал, техникийн хангамжийн хэлтсийн менежер, ажилтнуудын албан ажлын өрөө, ширээ, сейф зэрэг эд зүйлд шалгалт буюу нэгжлэг  хийхийг Хууль зүйн хэлтсийн даргадаа үүрэг болгосон явдал нэг хэсэгтээ л олны амыг ангайлгахад хүрсэн.

Нэгжлэг хийх  үйл явц адил явдалт уран сайхны киноны өрнөлөөр тус үйлдвэрт гэнэт дэгдсэн бөгөөд  ажилчдаа тусгайлсан өрөөнд оруулан, гар утсыг нь унтрааж, хураан аваад Баасан гарагийн ажлын өдрийг жинхэнэ утгаар нь сүйрүүлжээ.

Уг нь төрийн нэрийн өмнөөс халдашгүй дархан эрх эдэлдэг үүрэг гүйцэтгэж яваа цагдаа ч холбогдох байгууллагын албан ёсны зөвшөөрөл, гэрчийн хяналтан дор тухайн обьектод  нэгжлэг хийх эрх эдэлдэг баймаар.

Гэтэл байгууллагын хууль зүйн зөвлөх захирлынхаа тушаалаар  ямар ч гэрчийн хяналтгүй орчинд нэгжлэг хийсэн нь ажилчдын бухимдлыг төрүүлсэн гэх. Мэдээж, вант улсын эзний хувиар Ц.Даваацэрэн эрхмийн зүгээс ажилчдадаа уг нэгжлэгийн талаар ямар ч тайлбар хийлгүй өдийг хүрсэн гэх.

             2. Шахааны бизнесийг шахааны хүнээр сольсон түүх үргэлжилсээр

Захирлын суудалд тухалсан  даруйдаа халаа сэлгээ хийх шаардлага байхгүй, ажлаа мэддэг хүнийг л түшиглэнэ гэх байр сууриа илэрхийлсэн Ц.Даваацэрэн дарга төд удалгүй зэс нь цухуйж, шахааны бизнесийг шахааны хүнээр сольсон урт урт түүхүүдээ өөрийн гараар бичиглэж эхэлжээ.

Энд цөөн хэдэн баримтыг багцлан өгүүлье. Эрдэнэт үйлдвэртэй нэгэн насныхаа амьдралыг холбож, залуу насаа үйлдвэрийн ажилд зориулсан н.Адъяа тэргүүтэй нэлээн хэдэн хүн саяхан гавьяаныхаа амралтад гарчээ. 

Гэтэл тэдний оронд нийслэлээс, Өмнөговиос чемодан барьсан өвгөчүүд  ирж.  Ингэж амьдралынхаа хамаг л сайхан мөчүүдийг өнгөрүүлсэн ажлын байран дээр нь өөрийнх нь бэлтгэн, гаршуулсан  залуу боловсон хүчин зогсож байхыг харахыг хүссэн ахмадуудынх нь хүсэл талаар болж, үе тэнгийн гэмээр хэдэн хөгшчүүд ирсэнд нь ихэд гомдолтой байгаа гэх.

Яахав, нутгийн дүү нь өндөр албан тушаал хашиж байгаагийн хаялагаар тэтгэвэрт гарах дөхсөн  ахмадууд нийгмийн даатгалаа өндөр өртгөөр төлчих юм бол гавьяаныхаа амралтад суухдаа орж гарсан үр хүүхдээсээ цай, сүүний мөнгө харалтгүй, нам жимбийнэ.

За тэгээд, үйлдвэрийн Баяжуулах фабрикийн даргаар хэсэг хугацаанд уригдан ирж ажилласан Г.Дэлгэр гэх эрхэм гавьяаныхаа амралтанд гарсны улмаас  үйлдвэрлэл хариуцсан орлогч захирал С.Даваасамбуугийн санаачлагаар  Г.Дэлгэрийг Баяжуулах фабрикийн “Зөвлөх” гэсэн шинэ орон тоо баталж томилсон жишээ ч байна.

Бүр болоогүй ээ,  Г.Дэлгэр фабрикийн дарга байхдаа унаж байсан “Патрол” машинаа хүлээлгэн өгөөгүй бөгөөд  шинэ даргад Ц.Даваацэрэн захирлын цохолттой цоо шинэ “Патрол” өдөртөө л ирсэн түүхээр баяжигдах маягаар түүх цааш хөвөрнө.

            3. Захирлуудаа зад загнадаг ТОМ туслахаас нэгж ажилтан хүртэлх ялгаа

Эрдэнэт үйлдвэр салбар хариуцсан долоон захиралтай. Тэдний ерөнхийлөн командлагч нь Ц.Даваацэрэн гэсэн үг.

Гэтэл саяхнаас өөр нэгэн ерөнхийлөн захирагчтай болжээ. Тодруулбал, захирлын туслах албан тушаалд  томилогдсон н.Баттулга гэх эрхэм 570 хөлөглөн,  өнөөх долоон захирлыг нь зад загнаж, ажил үүргийнх нь биелэлтэд хяналт тавих хэмжээний эрх эдэлдэг болсон гэх.

Үйлдвэр дотроо 30-аад цех, хэлтэстэй эл том байгууллага өдгөө  цэвэрлэгч авсан ч ерөнхийлөн командлагчийн бүрэн эрхийн хүрээнд шийдэгдэж, нэгж салбаруудын эрх нь хумигдахын зэрэгцээ ажлаа мэддэг залуу боловсон хүчнүүд нь ахмад настай хахир удирдлагуудын гарт нухлагдсаар, залхалтын шинжиндээ ороод байгаа тухай мэдээлэл түгсээр байна.

Ц.Даваацэрэнгийн шахааны хүмүүс ихэвчлэн төрсөн нутаг Өмнөговь,  нэгэн үес ажиллаж явсан Бор-Өндөр, Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэрүүдээс мэргэжлийн гэх нэрийн дор цуглардаг аж. Тухайлбал, Бор-Өндөрт хамт ажиллаж байсан н.Пүрэвсүрэн гэх хүн өдгөө Эрдэнэтийн ерөнхий нягтлан бодогчийн албан тушаалд хамгийн итгэлт хүнээр нь шалгаран заларч,  хүний нөөцийн хэлтэст Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэрт хамт ажиллаж явсан н.Батдэлгэр сууж буйн зэрэгцээ ашигт малтмалын газар төрийн албанд мөр зэрэгцэн зүтгэж  явсан орос нөхөр н.Владимар хэмээх найзаа мөн дэргэдээ авсан гэх мэтээр хошин түүхүүд дуусашгүй үргэлжилнэ. 

Ц.Даваасүрэнгийн хамаг л ар өврийн ажлыг амжуулж явдаг үйлдвэрлэл хариуцсан орлогч захирал С.Даваасамбуу гэх эрхэм land cruiser 200 машинтайгаа явж байгаад Хөтөлийн цаана онхолдон, эгэм болон бусад ясаа гэмтээсний улмаас БНСУ-д эмчлүүлэхээр явсан байдаг. Ингэж явахдаа гараа боосон байдалтай Казинод тоглож буй зураг нь олон нийтийн цахим хуудаснаа нийтлэгдэж, шүүмжлэл дагуулж байсан ч тэгсгээд замхарсан.

Эрдэнэт үйлдвэрийн нэгж ажилчдын ярьж буйгаар өдгөө эл байгууллагад шахааны хүмүүсийн бүхэл бүтэн арми үүссэн бөгөөд өнгөрсөн онд хуучнаар “Строй инвест” компанийн барьж “Эрдэнэт” худалдаж авсан зургаадугаар микрийн 16 давхар орон сууц эдгээр хүмүүсийн амьдран суудаг газар нь болжээ.

Ингэж “Эрдэнэт” үйлдвэрт чемадон  барьсаар ирж,  гэнэт ажилд ордог шахааны хүмүүс маш богино хугацаанд байранд орж, унаа тэрэг хөлөглөн давхицгаадаг байдал нэгэнд дасал болсон гэх.

АН юу бодож, Ц.Даваацэрэнгийн толгойг илээд байгааг гайхах нь

Бас нэг зүйлийг онцолж хэлэхэд,   “Эрдэнэт” үйлдвэрийн үе үеийн дарга нар эдийн засгийн ямар хүнд нөхцөлийг даван туулж байсан ч ажилчдынхаа цалин хангамж руу ордоггүй алтан дүрэмтэй.  Тэр ч  утгаараа саяхныг хүртэл “Эрдэнэт” үйлдвэрийн ажилчдын цалин буух үеэр тус хотын хүнсний дэлгүүрийн бараа 200-800 хүртэлх төгрөгөөр нэмэгдсэн ч үйлдвэрийнхэн юм дуугардаггүй байсан гэлцдэг.

Харин эдийн засгийн хямрал нүүрлэсэн энэ үед Ц.Даваацэрэн өөрийн байгуулсан Вант улсын эрх мэдэлтнүүдээрээ дамжуулж, хэмнэлт хийх нэрээр ажилчдын цалинг нэмэх, бусад урамшууллыг өсгөх тухай яриа гаргахыг тас хориглодог аж.

Тийм байтлаа нэгж ажилчдын нүдэн дээр чемадон барьсан иргэнээс контейнар дүүрэн хөрөнгөтэй болтлоо цүдийж буй ахмад дарга нарынхаа үрэлгэн байдлыг өөгшүүлж, харж хандах ухаанаар байр сав бэлэглэн гүйдэг явдал даргын байж болох үйлдэлд тооцогддог болсон байна.

Энэ байдлаараа “Эрдэнэт” хэмээх их айл Ц.Даваацэрэнгийн байгуулсан вант улсын удирдлагаар хэдий хол явж, АН-ын сонгуульд баруун гар болон түшилцэх нь юу л бол. Дарга даамал болонгуутаа хойтох урдахаа чирч авч ирэн, хөрөнгө зоорио зөөсөөр байтал намын даалгаврын дагуу сонгуульд өргөх хамаг мөнгө нь салхинд хийсээд алга болчих вий гэж дүр зураг ажиглагдана.

Чухам ямар учраас АН чихийг нь халууцуулсаар байгаа Ц.Даваацэрэнгийн толгойг өнөөг хүртэл илсээр байгааг  гайхаад баршгүй. Ямартай ч Эрдэнэтийнхэн бол аль эрт Ц.Даваацэрэнд  F  үнэлгээ тавьчихаад, цөхөрчихөөд сууж байна.

Г.Итгэл