Эдийн засагч Д.Хосбаяртай цаг үеийн сэдвээр ярилцлаа
-Монголбанк бодлогын хүүгээ 1.5 хувиар буурууллаа. Бодлогын хүү буурахаар арилжааны банкуудын зээлийн хүү буурах нь гэж иргэд ойлгодог. Үнэхээр зээлийн хүүд шууд нөлөөлөх үү?
-Монголбанк мөнгөний бодлогын хүүгээ бууруулаад 10.5 хувь болголоо. Үүнийг банкуудын зээлийн хүү буурна гэж ойлгох нь өрөөсгөл. Уг нь эдийн засаг өндөр хөгжсөн, банкны систем нь өрсөлдөөнтэй оронд бол бодлогын хүү буурахаар зээл, хадгаламжийн хүү нь буураад явах боломж, нөхцөл бий. Гэтэл манай улсад одоогийн байдлаар дотоодын хуримтлал алга. Дотоодын нийт хадгаламж 7.5 их наяд байхад нийт зээл 11.9 их наяд байна.
Хадгаламж, зээлийн харьцаа нь 4.5 их наяд төгрөгөөр зөрсөн гэдэг маань макро эдийн засгийн тэнцвэрт байдал алдагдсан гэсэн үг. Мөн банкны системийн чанаргүй, хугацаа хэтэрсэн зээл нийт 1.9 их наяд төгрөг давсан ба давсан байна. Энэ үед арилжааны банкууд зээл олголтоо нэмэгдүүлэхгүй. Харин ч эсрэгээрээ улам хумина. Одоогоор банкууд зөвхөн найдвартай гэж үзсэн цөөн тооны зээлдэгчээс гадна ипотекийн зээлийг олгож байгаа. Ийм үед Төвбанкнаас бодлогын хүүгээ бууруулсан нь харин ч мөнгө угаах үндэслэл болж магадгүй.
- "Мөнгө угаах" гэдэг нь...?
-Эдийн засгийн өнөөгийн байдал маш хүнд байна. Энэ бол бодлогын алдаанаас үүдэлтэй хямрал. Ийм үед арилжааны банкууд зээл олголтоо улам хумьсан чигээр байна шүү дээ. Одоо арилжааны банкуудад хамгийн ашигтай бизнес нь Төв банкнаасаа бага хүүтэй мөнгө зээлдэж аваад буцаагаад үнэт цаасыг нь худалдаж авах боломж бүрдлээ. Ингэсэн тохиолдолд сул хүү тоншоод сууна гэсэн үг. Үүнд багаар бодоход 2-3 хувийн хүүгийн зөрүү бий. Нөгөө талаас нь авч үзвэл Засгийн газрын богино хугацааны үнэт цаасны хүү 16 орчим хувьтай байна. Харин бондын хүү 18 орчим хувь байгаа. Ийм тохиолдолд банкууд иргэдэд зээл олгох биш Засгийн газрын үнэт цаас худалдаж авч, төсвийн алдагдлыг санхүүжүүлэхээр байгаа.
Яг одоогийн байдлаар төрийн данс улайчихсан. Засгийн газарт ямар ч мөнгө байхгүй. Цаашлаад хүн бүр мөнгөний хомсдолд орсон байдалтай байна. Зарим тохиолдолд ломбардын хүү 15 хувьд хүрч байна. Томоохон худалдааны төвүүдээр 15-20 хувийн хүүтэй мөнгө хүүлдэг иргэн олон боллоо. Энэ үед бодлогын хүү буурах нь зээлийн хүүнд нөлөө үзүүлэхгүй. Харин ч инфляцийг дунд хугацаанд бага хэмжээгээр хөөргөж, иргэдэд сөрөг нөлөөлөл үүсгэж магадгүй юм. Тиймээс энэ бүхнийг нарийн тооцож үзэх шаардлагатай.
-Монголбанкны зүгээс инфляцийг нам дор төвшинд удаан хадгалах боломжтой тухай дуулгасан шүү дээ?
-Иргэдийн худалдан авах чадвар уначихсан учир инфляц нам төвшинд байх нь ойлгомжтой. Эдийн засаг жаахан сэргээд ирвэл мэдээж өөрчлөлт орно.
-Мөн Засгийн газраас зээлийн хүүг шат дараатайгаар бууруулна гэдгээ албан ёсор мэдэгдсэн. Энэ нь иргэдийн дунд хүлээлт үүсгээд байна. Зарим нэг нь "Зээлдэгчдийн холбоо" гээчийг байгуулж, шаардлага, мэдэгдэл хүргүүлж, турхирах боллоо.
-Монголбанк бодлогын хүүгээ 1.5 хувиар буурууллаа. Бодлогын хүү буурахаар арилжааны банкуудын зээлийн хүү буурах нь гэж иргэд ойлгодог. Үнэхээр зээлийн хүүд шууд нөлөөлөх үү?
-Монголбанк мөнгөний бодлогын хүүгээ бууруулаад 10.5 хувь болголоо. Үүнийг банкуудын зээлийн хүү буурна гэж ойлгох нь өрөөсгөл. Уг нь эдийн засаг өндөр хөгжсөн, банкны систем нь өрсөлдөөнтэй оронд бол бодлогын хүү буурахаар зээл, хадгаламжийн хүү нь буураад явах боломж, нөхцөл бий. Гэтэл манай улсад одоогийн байдлаар дотоодын хуримтлал алга. Дотоодын нийт хадгаламж 7.5 их наяд байхад нийт зээл 11.9 их наяд байна.
Хадгаламж, зээлийн харьцаа нь 4.5 их наяд төгрөгөөр зөрсөн гэдэг маань макро эдийн засгийн тэнцвэрт байдал алдагдсан гэсэн үг. Мөн банкны системийн чанаргүй, хугацаа хэтэрсэн зээл нийт 1.9 их наяд төгрөг давсан ба давсан байна. Энэ үед арилжааны банкууд зээл олголтоо нэмэгдүүлэхгүй. Харин ч эсрэгээрээ улам хумина. Одоогоор банкууд зөвхөн найдвартай гэж үзсэн цөөн тооны зээлдэгчээс гадна ипотекийн зээлийг олгож байгаа. Ийм үед Төвбанкнаас бодлогын хүүгээ бууруулсан нь харин ч мөнгө угаах үндэслэл болж магадгүй.
- "Мөнгө угаах" гэдэг нь...?
-Эдийн засгийн өнөөгийн байдал маш хүнд байна. Энэ бол бодлогын алдаанаас үүдэлтэй хямрал. Ийм үед арилжааны банкууд зээл олголтоо улам хумьсан чигээр байна шүү дээ. Одоо арилжааны банкуудад хамгийн ашигтай бизнес нь Төв банкнаасаа бага хүүтэй мөнгө зээлдэж аваад буцаагаад үнэт цаасыг нь худалдаж авах боломж бүрдлээ. Ингэсэн тохиолдолд сул хүү тоншоод сууна гэсэн үг. Үүнд багаар бодоход 2-3 хувийн хүүгийн зөрүү бий. Нөгөө талаас нь авч үзвэл Засгийн газрын богино хугацааны үнэт цаасны хүү 16 орчим хувьтай байна. Харин бондын хүү 18 орчим хувь байгаа. Ийм тохиолдолд банкууд иргэдэд зээл олгох биш Засгийн газрын үнэт цаас худалдаж авч, төсвийн алдагдлыг санхүүжүүлэхээр байгаа.
Яг одоогийн байдлаар төрийн данс улайчихсан. Засгийн газарт ямар ч мөнгө байхгүй. Цаашлаад хүн бүр мөнгөний хомсдолд орсон байдалтай байна. Зарим тохиолдолд ломбардын хүү 15 хувьд хүрч байна. Томоохон худалдааны төвүүдээр 15-20 хувийн хүүтэй мөнгө хүүлдэг иргэн олон боллоо. Энэ үед бодлогын хүү буурах нь зээлийн хүүнд нөлөө үзүүлэхгүй. Харин ч инфляцийг дунд хугацаанд бага хэмжээгээр хөөргөж, иргэдэд сөрөг нөлөөлөл үүсгэж магадгүй юм. Тиймээс энэ бүхнийг нарийн тооцож үзэх шаардлагатай.
-Монголбанкны зүгээс инфляцийг нам дор төвшинд удаан хадгалах боломжтой тухай дуулгасан шүү дээ?
-Иргэдийн худалдан авах чадвар уначихсан учир инфляц нам төвшинд байх нь ойлгомжтой. Эдийн засаг жаахан сэргээд ирвэл мэдээж өөрчлөлт орно.
-Мөн Засгийн газраас зээлийн хүүг шат дараатайгаар бууруулна гэдгээ албан ёсор мэдэгдсэн. Энэ нь иргэдийн дунд хүлээлт үүсгээд байна. Зарим нэг нь "Зээлдэгчдийн холбоо" гээчийг байгуулж, шаардлага, мэдэгдэл хүргүүлж, турхирах боллоо.
-Гэтэл нөгөө талд банкуудын санхүүгийн байдал сайнгүй байдаг. Одоо яах вэ?
-Банкууд олгож байгаа зээлийн эх үүсвэрээ ямар үнэтэй татаж байна вэ гэдгийг эхлээд харах хэрэгтэй. Одоо манай банкууд хадгаламжаа доод тал нь 13 хувьтай татаж байна. Энэ тохиолдолд олгож байгаа зээл багаар бодоход 18 хувьтай байна биз дээ. Ийм байхад зээлийн хүүгээ бууруул гэж шахах нь зохимжгүй. Харин улс төр бол өөр ойлголт. Тэд эрх мэдлээ хадгалахын тулд юу ч гэж амлаж болно. Гэвч бодит байдал дээр эрх баригчдын яриад байгаа шиг зээлийн хүү богино хугацаанд буурах боломж байхгүй. Үгүйдээ л гэхэд бидэнд хуримтлал алга.
Нийт хадгаламжийн 90 гаруй хувийг хүн амын гуравхан хувь нь эзэмшиж байна. Улс даяар олгож байгаа бүх зээлийг цөөн хэдэн хүн санхүүжүүлдэг ийм л гаж тогтолцоотой. Тийм учраас их хэмжээний мөнгөн хадгаламжийн хүүгийн орлогоос татвар авах шаардлагатай. Яагаад гэвэл энэ бол зүгээр л мөнгө хүүлээд олж байгаа орлого. Олон улсын жишгээр 15-30 хувь хүртэл татвар авдаг. Үүгээрээ харин малчны зээл гэх мэтийн хүүг бууруулахад зарцуулах хувилбар байж болно.
-Гэвч эдийн засагт гэгээлэг мэдээллүүд гарч байна. "Оюутолгой" төсөл Монголын хөрөнгө оруулалтын орчныг тодорхойлдог болоод удаж байгаа. Тун саяхан гүний уурхайн төслөө баталснаа танилцууллаа. Мөн өмнөд хөрш рүү мах гаргаж байна. Хойд хөршөөс мах авах сонирхлоо илэрхийллээ. Ноолуураа борлуулж байна. Энэ бүхэн валютын ханш буурах гол үндэслэл болно биз дээ?
-Энэ бүхнийг эерэг мэдээлэл гэж хүлээн авах нь зүйтэй. Гэвч одоо бид бодит ажилдаа орох болсон. Төр бизнест нь хутгалдах биш зохицуулалтаа хийгээд тоглоомын дүрмийг нь тодорхой болгох ёстой. Мах экспортолдог бизнесүүдийн стандартыг тогтоогоод төр татвараа аваад явах нь зөв. Цөөн үгээр хэлбэл гарц, боломжийг нь хангалттай нээж өгөх хэрэгтэй байгаа юм. Гэтэл боломж нээх гэдгийг манай эрх мэдэлтнүүд бизнест нь оролцоно гэж ойлгоод байгаа юм. Валютын нөөц гэхэд л 4.1 тэрбум ам.доллар байлаа. Харин одоо гаргаад байгаа цэвэр албан нөөцийн мэдээлэлд бол итгэхэд үнэхээр бэрх.
Учир нь ажил хийсэн дүр эсгэхийн тулд эрх мэдэлтнүүд статистик тоогоо засдаг. Тэр тоондоо өөрсдөө төөрчихөөд байгаа юм. Мэдээж зассан тоондоо тохируулж бодлого хэрэгжүүлэхээр ямар үр дүн гарах нь ойлгомжтой. Яг үнэндээ өнөөгийн эдийн засгийн хүндрэл цэвэр бодлогын алдаанаас үүссэн. Өнгөрсөн хугацаанд бодит байдлыг харж чадаагүйн балаг. Хэрэв зөв бодлого хэрэгжүүлсэн бол асар их мөнгөөр эдийн засгийг өнөөгийн байдлаас хэд дахин дээр төвшинд байлгаж болох байсан. Тухайлбал "Тавантолгой"-гоос өнгөрсөн хугацаанд багаар бодоход 3.9 тэрбум ам.доллар олж болох байлаа. Гэтэл тогтвортой байдлын гэрээг нь цуцалчих жишээтэй. Үүнээс цаашлаад томоохон бондуудаа зөв зарцуулж чадаагүй. Энэ мэт олон шалтгаанаас үзэхэд ойрын үед валютын ханш бууж биднийг лав баярлуулахгүй.
-Зээлийн зарцуулалт гэснээс өрийг өрөөр санхүүжүүлэхээс өөр боломж бий юү?
-Байхгүй. Бодит байдал дээр валютын нөөц хасах 600-800 сая болчихсон байгаа. Валютын нөөц байхгүй учир өрийг өрөөр санхүүжүүлэхээс өөр боломжгүй. Нийт гадаад өр 21.6 тэрбум ам.доллар байсан. Гэтэл сүүлийн нэг сарын хугацаанд тэрбум гаруй ам.долларын зээл авчихлаа. Үүнийг нэмэхээр 23 орчим тэрбум ам.долларын өртэй.
Үүний зээлийн хүүнд төлөх мөнгийг хялбарчлаад тооцох юм бол жилд 2.3 тэрбум ам.долларыг Засгийн газар, Монголбанк, хувийн хэвшил нийлээд төлөхөөр байгаа. Мэдээж зээлийнхээ хугацаанаас шалтгаалаад янз бүр байгаа байх. Гэвч энэ хэмжээний мөнгө манайд орж ирэх ёстой. Ер нь манайд валют орж ирдэг цөөхөн суваг бий. Гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт одоо байхгүйтэй адил болсон. Мөн экспортын орлого буурчихсан. Үлдэж байгаа хэдэн суваг нь зээл, тусламж, ажиллах хүчин экспортлох л байна. Ийм нөхцөлд, тэгээд ийм бодлоготой байхад эдийн засаг тийм амар өндийхгүй л болов уу.
Д.Ганбаатар
-Банкууд олгож байгаа зээлийн эх үүсвэрээ ямар үнэтэй татаж байна вэ гэдгийг эхлээд харах хэрэгтэй. Одоо манай банкууд хадгаламжаа доод тал нь 13 хувьтай татаж байна. Энэ тохиолдолд олгож байгаа зээл багаар бодоход 18 хувьтай байна биз дээ. Ийм байхад зээлийн хүүгээ бууруул гэж шахах нь зохимжгүй. Харин улс төр бол өөр ойлголт. Тэд эрх мэдлээ хадгалахын тулд юу ч гэж амлаж болно. Гэвч бодит байдал дээр эрх баригчдын яриад байгаа шиг зээлийн хүү богино хугацаанд буурах боломж байхгүй. Үгүйдээ л гэхэд бидэнд хуримтлал алга.
Нийт хадгаламжийн 90 гаруй хувийг хүн амын гуравхан хувь нь эзэмшиж байна. Улс даяар олгож байгаа бүх зээлийг цөөн хэдэн хүн санхүүжүүлдэг ийм л гаж тогтолцоотой. Тийм учраас их хэмжээний мөнгөн хадгаламжийн хүүгийн орлогоос татвар авах шаардлагатай. Яагаад гэвэл энэ бол зүгээр л мөнгө хүүлээд олж байгаа орлого. Олон улсын жишгээр 15-30 хувь хүртэл татвар авдаг. Үүгээрээ харин малчны зээл гэх мэтийн хүүг бууруулахад зарцуулах хувилбар байж болно.
-Гэвч эдийн засагт гэгээлэг мэдээллүүд гарч байна. "Оюутолгой" төсөл Монголын хөрөнгө оруулалтын орчныг тодорхойлдог болоод удаж байгаа. Тун саяхан гүний уурхайн төслөө баталснаа танилцууллаа. Мөн өмнөд хөрш рүү мах гаргаж байна. Хойд хөршөөс мах авах сонирхлоо илэрхийллээ. Ноолуураа борлуулж байна. Энэ бүхэн валютын ханш буурах гол үндэслэл болно биз дээ?
-Энэ бүхнийг эерэг мэдээлэл гэж хүлээн авах нь зүйтэй. Гэвч одоо бид бодит ажилдаа орох болсон. Төр бизнест нь хутгалдах биш зохицуулалтаа хийгээд тоглоомын дүрмийг нь тодорхой болгох ёстой. Мах экспортолдог бизнесүүдийн стандартыг тогтоогоод төр татвараа аваад явах нь зөв. Цөөн үгээр хэлбэл гарц, боломжийг нь хангалттай нээж өгөх хэрэгтэй байгаа юм. Гэтэл боломж нээх гэдгийг манай эрх мэдэлтнүүд бизнест нь оролцоно гэж ойлгоод байгаа юм. Валютын нөөц гэхэд л 4.1 тэрбум ам.доллар байлаа. Харин одоо гаргаад байгаа цэвэр албан нөөцийн мэдээлэлд бол итгэхэд үнэхээр бэрх.
Учир нь ажил хийсэн дүр эсгэхийн тулд эрх мэдэлтнүүд статистик тоогоо засдаг. Тэр тоондоо өөрсдөө төөрчихөөд байгаа юм. Мэдээж зассан тоондоо тохируулж бодлого хэрэгжүүлэхээр ямар үр дүн гарах нь ойлгомжтой. Яг үнэндээ өнөөгийн эдийн засгийн хүндрэл цэвэр бодлогын алдаанаас үүссэн. Өнгөрсөн хугацаанд бодит байдлыг харж чадаагүйн балаг. Хэрэв зөв бодлого хэрэгжүүлсэн бол асар их мөнгөөр эдийн засгийг өнөөгийн байдлаас хэд дахин дээр төвшинд байлгаж болох байсан. Тухайлбал "Тавантолгой"-гоос өнгөрсөн хугацаанд багаар бодоход 3.9 тэрбум ам.доллар олж болох байлаа. Гэтэл тогтвортой байдлын гэрээг нь цуцалчих жишээтэй. Үүнээс цаашлаад томоохон бондуудаа зөв зарцуулж чадаагүй. Энэ мэт олон шалтгаанаас үзэхэд ойрын үед валютын ханш бууж биднийг лав баярлуулахгүй.
-Зээлийн зарцуулалт гэснээс өрийг өрөөр санхүүжүүлэхээс өөр боломж бий юү?
-Байхгүй. Бодит байдал дээр валютын нөөц хасах 600-800 сая болчихсон байгаа. Валютын нөөц байхгүй учир өрийг өрөөр санхүүжүүлэхээс өөр боломжгүй. Нийт гадаад өр 21.6 тэрбум ам.доллар байсан. Гэтэл сүүлийн нэг сарын хугацаанд тэрбум гаруй ам.долларын зээл авчихлаа. Үүнийг нэмэхээр 23 орчим тэрбум ам.долларын өртэй.
Үүний зээлийн хүүнд төлөх мөнгийг хялбарчлаад тооцох юм бол жилд 2.3 тэрбум ам.долларыг Засгийн газар, Монголбанк, хувийн хэвшил нийлээд төлөхөөр байгаа. Мэдээж зээлийнхээ хугацаанаас шалтгаалаад янз бүр байгаа байх. Гэвч энэ хэмжээний мөнгө манайд орж ирэх ёстой. Ер нь манайд валют орж ирдэг цөөхөн суваг бий. Гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт одоо байхгүйтэй адил болсон. Мөн экспортын орлого буурчихсан. Үлдэж байгаа хэдэн суваг нь зээл, тусламж, ажиллах хүчин экспортлох л байна. Ийм нөхцөлд, тэгээд ийм бодлоготой байхад эдийн засаг тийм амар өндийхгүй л болов уу.
Д.Ганбаатар
Эх сурвалж: "Монголын үнэн" сонин
