Энэ жилийн уулзалт олон зүйлээр онцлог байв. Үүнээс цөөн болоод гол зүйлсийг онцолбол юун түрүүнд, манай өмнөд болон хойд хөршийн төрийн тэргүүнүүд байгалийн хийн хоёр дахь томоохон гэрээгээ байгуулахаар тохиролцсон нь дэлхий нийтийн анхаарлыг дахин татсан юм. Тодруулбал, өмнө нь хоёр улс ОХУ-аас зүүн замаар БНХАУ руу нийт 400 тэрбум ам.долларын байгалийн хийг 30 жилийн хугацаанд нийлүүлэх түүхэн гэрээг үзэглэсэн бол энэ удаад баруун Сибириэс БНХАУ руу нэмж хий нийлүүлэхээр тохиролцлоо. Хэдэн сарын өмнө анхны гэрээг үзэглэхэд дэлхийн геополитикийн зураглалд чамгүй өөрчлөлт гарах түүхэн алхам боллоо гэж шуугьж байсан бол энэ нь ОХУ-ын байгалийн хийн Европоос хэт хамааралтай байдалд гарах өөрчлөлтийг улам лавшруулж өгч байгаа хэрэг боллоо. Энэ удаагийн уулзалтаар БНХАУ-ын дарга дэлхийн эдийн засгийн өсөлтийг хурдасгаж, хүнд байдлыг амжилттай давж гарахын тулд Ази, Номхон далайн бүс нутгийн орнууд эдийн засагтаа интеграцчилал хийх, худалдааг илүү их либералчлах хэрэгтэй хэмээн уриалсан. Энэхүү уриалгаа хэрэгжүүлэх санаачилга гаргаж, FТААР буюу Ази, Номхон далайн бүс нутгийн чөлөөт худалдааны гэрээний төслийг танилцуулсан байгаа. БНХАУ-ын дарга Си Зиньпин АПЕК-ийн удирдагчдын дээд хэмжээний уулзалт дээр бүс нутгийн эдийн засгийн хөгжлийн тулгуур асуудлууд нь уялдаа холбоо, хамтын ажиллагааг бэхжүүлэх, дэд бүтцийг хөгжүүлэх гээд, энэхүү гэрээний гол зорилго нь дээрх асуудлуудыг шийдвэрлэх, бүс нутгийн урт хугацааны томоохон зорилтуудыг дэвшүүлэн хамтран хэрэгжүүлэх гэдгийг онцолсон байна.

Энэхүү санаачилгыг гишүүн орнуудын удирдагчид цаашид урагшлуулахаар дэмжсэнээр хоёр жилийн дараа болох АПЕК-ийн дээд хэмжээний уулзалтаар албан ёсоор хэлэлцүүлэхээр болсон юм. Ази, Номхон далайн чөлөөт худалдааны бүс нутгийг байгуулна гэдэг нь үндсэндээ 2000 гаруй жилийн өмнө Ази, Европыг холбосон худалдааны зам болох Торгоны замыг сэргээнэ гэсэн үг болохыг хэлж байгаа. Ингэхдээ хуучин Торгоны зам зөвхөн хуурай замынх байсан бол энэ удаа Торгоны замын эдийн засгийн бүс, XXI зууны Далайн Торгоны зам гэсэн хоёр төслийг хэрэгжүүлэхээр зэхэж байгаа аж. Мөн БНХАУ-ын санаачилгаар Азийн дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалтын банкийг байгуулж буй нь эдгээр болон бүс нутгийн чөлөөт худалдааны гэрээний хүрээнд бусад төсөл хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлэхэд чухал хувь нэмэр оруулна гэдгийг тэрээр онцолсон байна. Олон улсын валютын сан, Дэлхийн банк, Азийн хөгжлийн банк зэрэг дэлхийн хэмжээний санхүүгийн байгууллагуудын хүчтэй өрсөлдөгч болно гэгдэж буй Азийн дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалтын банк буюу АНВ-ыг байгуулах санаачилга өнгөрсөн оны аравдугаар сард гарсан бөгөөд өнгөрсөн сарын 24-нд Бээжин хотноо албан ёсны нээлтийн ажиллагаа болж, үндэслэн байгуулагч 21 орон оролцсоны нэг нь манай улс юм. Одоо үүсгэн байгуулагч талуудын хамтын ажиллагааны гэрээг боловсруулж, ирэх оны сүүлчээр эцэслэн батлах юм байна. Азийн дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалтын банк нь 100 тэрбум ам.долларын өөрийн хөрөнгөтэй байх бөгөөд бүс нутгийн дэд бүтцийн томоохон төслүүдийг санхүүжүүлэх юм байна.

БНХАУ-ын зүгээс мөн Торгоны замыг сэргээх санаачилгын хүрээнд 40 тэрбум ам.долларын хөрөнгөтэй Торгоны зам сан байгуулж, суурь дэд бүтцийг байгуулахад дэмжлэг үзүүлэх, Төв болон Зүүн өмнөд Азитай санхүүгийн хамтын ажиллагаагаа өргөжүүлэхэд зарцуулна гэдгээ мэдэгдсэн билээ. Хэдийгээр манай улсын хувьд 1993 оноос хойш хүсэлт гаргасан ч хараахан АПЕК-ийн гишүүн болж чадаагүй байгаа ч Торгоны замыг сэргээх, Ази Европыг, тэр дундаа ОХУ, БНХАУ-ыг холбох гүүр болох асуудлыг өөртөө ашигтайгаар эргүүлэх боломж нээлттэй байгаа. Шинэ Торгоны замын асуудал яригдаж эхэлсэн цагаас хойш энэ тал дээр анхаарал хандуулж эхэлсэн. Хэдийгээр шинэ Торгоны замын зураг төсөл Монгол Улсын бус Казахстаны нутгаар дайрч өнгөрөхөөр байгаа ч ялангуяа ОХУ, БНХАУ-ыг холбох хамгийн дөт зам нь гэдэг утгаараа яригдаж болох нэг хувилбар юм. Монгол Улс энэ тал дээр хамтран ажиллахад бэлэн буйг Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж АПЕК-ийн уулзалтад оролцох үеэрээ, мөн БНХАУ-ын дарга Си Зиньпинтэй уулзах үеэрээ ч илэрхийлсэн байгаа. НҮБ-ын Ази, Номхон далайн эдийн засаг, нийгмийн комиссын ажлын хүрээнд манай улс Азийн автозамын сүлжээ, Транс Азий төмөр замын сүлжээнд нэгдэж орж, Азийн хурдны замын сүлжээний АНЗ, АН32, АН4 чиглэлицн замуудыгөөрийн нутгаар дайруулан барьж байгуулах үүрэг хүлээсэн, 2016 онд Олон улсын шинэ нисэх онгоцны буудалтай болсноор Ази, Европыг холбосон дамжин өнгөрөх тээврийн коридор байгуулах боломж нээгдэж байгаа, Орос, Хятадыг холбосон автозам, төмөр зам, газрын тос, байгалийн хийн хоолой, эрчим хүчний шугам барих “Талын зам” төсөлд нэгдэх сонирхолтой байгаа бөгөөд цаашид хамтын ажиллагаагаа өргөжүүлэхийн тулд бүс нутгийн интеграцчилалд орох зайлшгүй шаардлага буйг Ерөнхийлөгч үг хэлэх үеэрээ илэрхийлсэн байгаа.

Чөлөөт худалдааны бүс, Торгоны замын бүтээн байгуулалтын ажлын хувьд олон жилээр яригдаж байж шийдэгдэх асуудал. Харин өнөө маргаашгүй анхаарал хандуулах ёстой нэгэн асуудал бол Хятадын эдийн засгийн бодлого, ойрын жилүүдийн төлвийн талаар БНХАУ-ын даргын өгсөн дохио. Зөвхөн манай улс төдийгүй, дэлхий нийтээрээ энэхүү дохиог онцгойлон хүлээж аваад байгаа. Тэр нь өмнөд хөршид АПЕК-ийн уулзалтуудын хүрээнд 1500 гаруй бизнесмений оролцсон
АПЕК-ийн гүйцэтгэх захирлуудын уулзалтын үеэр БНХАУ-ын даргын хэлсэн үг юм. Тэрээр ойрын жилүүдэд БНХАУ-ын.эдийн засаг шинэ загвар, хэм хэмжээгээр урагшилна гэсэн юм. Эдийн засгийн энэхүү шинэ бодлого чиглэлээр тайлбарлахдаа БНХАУ-ын дарга “Шинэ бодлого маань хэд хэдэн онцлогтой байна. Нэгдүгээрт, өсөлтийн өндөр хурднаас дундаж руу шилжинэ. Хоёрдугаарт, эдийн засгийн бүтцээ тогтмол шинэчлэн сайжруулна. Гуравдугаарт, эдийн засагт хөрөнгө оруулалт хийж, мөнгө цутгахын оронд илүү инновацад суурилсан хэлбэрт шилжүүлнэ” гэжээ.

Эдийн засгийн хэллэгээр “new normal” буюу шинэ хэм хэмжээ гэдэг нэр томъёогоор эдийн засгийн дунджаас доогуур хурдтай өсөлтийг тайлбарладаг байна. Өөрөөр хэлбэл, Хятадын эдийн засгийн өсөлт цаашдаа үргэлжлэн саарна гэсэн үг. Зарим эдийн засагч “new normal” гэдэг нь “бууралт, сааралт” гэдэгтэй ойролцоо утгатай хэмээн тайлбарлаж буй. Тэгвэл энэ нь дэлхийн эдийн засгийн хувьд, бусад улс орны хувьд юу гэсз үг вэ.

1978-2007 он хүртэл Хятадын эдийн засаг хоёр оронтой тоогоор өсч, энэ хугацаанд, ялангуяа сүүлийн хэдэн жилд нь дэлхийн эдийн засагт, тэр дундаа хамгийн том хэрэглэгч гэдэг утгаараа түүхий эдийн зах зээлд гол хөдөлгүүр нь болж ирсэн. Харин долоон хувь руу орж ирсэн сүүлийн жилүудэд дэлхийн эдийн засаг дагаад саарч ирсэн. Хамгийн тод жишээ нь төмрийн хүдэр, зэс, нүүрсний үнэ унаснаар уул уурхайн салбарт, түүхий эдийн зах зээл дээр илэрч байгаа. Тиймдээ ч Их Британийн “йаПу Те1едгаргГ сонинд “Дэлхийн санхүүгийн салбар уналтад орох арван шинж тэмдэг″-г номер нэгт нь Хятадын эдийн засгийн удаашрал гэж зоосон байгаа.

Тэгвэл “шинэ хэм хэмжээ”-гээр Хятадын эдийн засгийн өсөлт цаашид өсөхгүй, харин ч буурч мэдэх болж таарлаа. Тиймээс БНХАУ-аас эдийн засгийн хувьд хамгийн их хамааралтай бзйгаа орнуудын нэг болох манай улс энэ дохиог сайтар анхааралдаа авч, бодлого чиглэлдээ тусгахгүй бол одоогийнхоос илүү хүнд байдалд ч орж мэдэхээр болох нь.

Б.НАР /ҮНДЭСНИЙ ШУУДАН/