Наадам дөхөөд ирэхээр хотын хоёр захад шөлний хонь зарж эхэлдэг. “Эмээлт” захын наахна малчид хашаа хороо барин хонь зарж байв. Түрүүч нь зургадугаар сар дөнгөж гаргаад иржээ. Машинтайгаа очоод зогсоход дөрөв, таван залуу гүйгээд ирэв. Тарга тэвээрэг сайтай хонь байна. Хэдэн төгрөгт тааруулж авмаар байна гээд шалчихлаа. Бүр “Булган руу ногоо сайтай байгаа, өвс нь шим тэжээл сайтай болохоор мах нь амттай” гэхчлэн өөрсдийнхөө зарж буй хонийг борлуулахаар “рекламдаж” байна. Энд нас гүйцсэн эр хонийг 200 мянгаас яриад өгнө гэж байлаа. Шүдлэн бол 160-180 мянга, төлөг 120-140 мянган төгрөгийн үнэтэй. “Хүнсний захууд дээр махны үнэ нэмэгдэж байгаа.
Эндээс ганц эр хонь авчихад дор хаяж 30 мянган төгрөг хэмнэнэ шүү. Дээрээс нь гэдэс цувдайг нь аваад яв” гэсээр хашаатай хонь руу дагуулан явлаа. Зэрэг гүйлдэж ирсэн залуус нэг нэгэндээ үг хаяад хэрэлдэх янзтай. “Чи түрүүн зарсан, одоо миний ээлж” гэхэд нь “Зах зээлийнхээ жамаар явнаа, хэний хонь тарган байна тэр нь түрүүлж зарагддаг хорвоо” гэсээр явлаа. Энд хонь зарж байгаа малчид дээр ченжүүд хүрч ирдэг болжээ. Та нар энд гарснаас хойш “Хүчит шонхор” зах дээрх хонины махны худалдаа багаслаа, бид тэнд түрээс төлдөг гэхчлэн хэрүүл хийх болсон гэнэ. Бас гурав, дөрвөн жил бидний урдуур орж наймаа хийсэн, одоо зайлцгаа гэж дарамталдаг гэсэн. Мөн Сонгинохайрхан дүүргийн мэргэжлийн хяналтынхан ирж баахан бичиг баримт үзүүлж байгаад 10-30 мянган төгрөгөөр торгодог болжээ. Шөлний хонины үнэ одоохондоо 200 мянга шүргэж байгаа ч гэлээ наадам дөхөх тусам хямдарна гэж байв. Зургадугаар сарын эхээр борлуулалт муу, хоёр гурав хонож байж арайхийж ганц хонь зардаг байсан бол сүүлийн үед борлуулалт сайжирчээ. Өнгөрсөн долоо хоногт Балжинням, Дашнямтай сайн өдрүүд давхцаж хурим найр олон болсон учраас зарим малчид авчирсан хонио зарж дуусгаад нутаг буцсан гэнэ. Тэд ирэх сарын эхээр дахиад “Портер” дүүрэн хоньтой хүрч ирэх ажээ. Ер нь энд байгаа хүмүүс өөрсдийнхөө малыг авчрахын зэрэгцээ таньдаг хүмүүсийнхээ хонийг зарж өгдөг юм байна. Нэг хонь зарвал эзнээс нь 20 мянган төгрөг авдаг болоод удаж байгаа гэсэн.
Энд хонь зардаг хүмүүс голдуу Өвөрхангай, Булган, Төв, Архангай, Хөвсгөл аймгаас ирнэ. Нэг хүн дор хаяж 50 хоньтой ирдэг юм байна. Долдугаар сарын эхээр 300 гаруй хоньтой болдог ажээ. Уг нь долоо хоногийн дотор зарчихаад буцдаг байсан бол энэ жил хонь авдаг хүмүүс багасчээ. Хоёр жилийн өмнө өдөрт хорь гаруй хонь зарагддаг байсан гэнэ. Тэр үед ирж байгаа хүмүүс тийм зүсмийн хонь байна уу, бөө аваад ир гэсэн юм гэсээр ирдэг байж. Одоо харин малчид “Нэг их бөө төрдөг байсан намжчихаж. Тэр үед ашигтай байжээ” гэлцэн инээдэм болж байв.
Баруун аймгуудаар өнгөрсөн өвөл өнтэй сайхан жил болжээ. Хонь мал онд мэнд орсон гэнэ. Хаврын эхэн сард цас хайлж, шинэ ногоо цухуйгаад эхэлчихсэн болохоор тарга тэвээ сайтай байгаа ажээ. Харин энд ирсэн хойноо бэлчээр багатай болохоор хурдхан зарахгүй бол турчих гээд байдаг гэсэн.
Хонь зарж байгаа хүмүүстэй зэрэгцээд төхөөрдөг хүмүүс энд бий. Ихэнх хүмүүс хонио газар дээр нь янзлуулдаг болохоор нэхийн дээрээ таван мянган төгрөг өгдөг ажээ. Бас гэдсийг нь цэвэрлүүлж болно. Тэндхийн хүүхнүүд найман мянган төгрөгөөр 10 хүрэхгүй минутанд сурцтай нь аргагүй шувтарчихдаг юм байна. Гэхдээ энэ үнэ бол зургадугаар сарын ханш. Наадам дөхөх тусам хонь авч байгаа хүмүүс нэмэгдэхийн хэрээр тэдний ажил ихэсс 10 мянган төгрөгөөр гэдэс цэвэрлэдэг болно гэж байв. Мөн наадмын дараа ч гэсэн ажил ихтэй байдаг ажээ. Ойрхон шиг хөдөө гарч амрах гэж байгаа, найз нөхдөөрөө салхинд гарч байгаа хүмүүс эндээс хонь авч явдаг гэсэн. Ихэнх залуус хонь гаргаж чадахгүй болохоор Эмээлтэд хүрч ирээд бэлдсэн хонь аваад явах болжээ.
Энд ирж хонь зарж байгаа малчид нутгаасаа хоёр, гурвуулаа нийлэн гарна. Хол бол “Портер” машинд ачаад, ойрхон бол туугаад хүрээд ирдэг. Хонио зарж дуусаад нутаг буцталаа машиндаа унтан Эмээлтийн дэнжид хоноглодог ажээ. Ер нь өвлийн цагт малаа тарга сайтай оруулчихвал зундаа энд авчраад зардаг болжээ. Зургаагаас аравдугаар сар хүртэл ийн хонь зараад 20 гаруй сая төгрөгтэй болдог юм байна.
Баянзүрхийн товчооны цаахна талд зүүн аймгийнхан хонио зарж байна. Бас л Дорнод, Хэнтийн хонины мах амттай байдгийг мэднэ биз дээ гэсээр тосож авах ажээ. Эр хонийг 220 мянган төгрөгөөс ярьж байгаад өгнө гэж байв. Шүдлэн 150 мянга, төлөг 110 мянга, ямаа 130 мянган төгрөг гэнэ.
С.АЛТАН
Гэрэл зургуудыг Ц.МЯГМАРСҮРЭН
